سازمان عفو بین المللءِ گزارش ( بلوچی )

ایران: بلوچ مہلوک ءِ خلاف ءَ بنی آدمی حقانی خلاف ورزی

سرحال: ایران تہا کستریں قومانی خلاف ءَ ریاست (مُلکی) جبر ءُز وراکی حالیگیں سالاں گیش تربوئگ انت کہ آں وتی ءُ دودور بیدگءِ بابتءَ زیاد ہیں حق لوٹ انت۔ پہ زانت کاری، آں پوچ کہ ایران ءِ روش برکتی ءُروش درآپتگی نیامگ ءَ نشتغاانت جارجیت کنگ ءَ انت …… واکدار ءُ اختیار دارگوں ہمے کسانیں کست و کینگ کنت۔ آں ہاں چے بازیں ایرانءِ آرزبائیجانی، کُرد، عرب ءُ بلوچ کہ ماں ملک ءِ سرحداں نندوک انت اے علاقہ آنی تہابازیں سلاہ داریں طبق سرگرم انت۔ آں چے بازیں انسانی بنی آدمی حقانی حلاف کارکنت۔ خاصیں وڑے ءَ بلوچ سلاہ داریں طبق کہ آنہاں جِندَ اللہ گشگ بیت، آنہاں ایران ءِ تہا مزاحمتی تحریک ءِ پیماز انک بیت۔ آنہانی سراسال 2005 ءَ بگرداں وام روش رُش (حملہ) کنگ پیثغا انت۔ کہ سکورٹی فورسانی سلاہ بندیں اُرش ہم اَوار اَنت بازیں بندی کثو بڑُتھغاٹھیش ءُ پھذا ہماں بندی کثغیں کُشتگنت۔ ءُ عام ایں مہلوک ءِ سرا اُروش کنگ ءِ الزام ہم جِندَ اللہ سرادئیگ بیتہ جِندَ اللہ اے اُرشِانی کنگ ءِ ذمہ واری ءَ چے اِنکار کُت …… اے کلیں کارانی آخر ءَ ایرانی سلاہ بندیں فورس آں بازیں مطلوبہ ایں مڑدم بندی کتہ، گوں زوروز ورا کی ءَ عذا ءُ وئیل واثو آنہاں چے غیر قانودی کُشگانی اقرار ہم کن اَنتیش ءُ آنہاں چے بازیں ٹیلیویژن سراہم شوند دئیگ بوتگ اَنت نوکیں عدالتی ءُشرآعی نظام ودی کنگ بوتہ کہ آں راستیں، تحقیق ءِ راہ بند کُت ءُ اے عدالتانی تہازیات سزائے موت دئیگ بوتہ۔ ءُاے جاورانی تہابلوچ مہلوک ءِ بازیں مرد ماں مرگ ءِ سزا دئیگ بوتہ۔ انسانی حقانی میان استمانی گل یا کلیں جاورانی مذمت کُت کہ سلاہ بندیں طبق عام ایں مہلوک سراحملہ کُت، ءُمردمانی اغواہ کنگ ءُبندی کنگ، ءُ فرق (پرک) کنگ ءَابید مردمانی سرا اُروش کنگ قانودی جاورنہ اِنت۔ آں اے پیمیں جرم کنوکاں عدالتانی تہا آرگ ءِ خاطرا گشیت ءُ راستیں پٹ ءُ پولی ءَ کنگ ءِ صلاہ دات ءُ گشیت کہ یہ پیمیں مرگ ءِ سزا دئیگ نہ بنت۔
انسانی حقانی میان استمانی گل دلیل دات کہ حکومت انسانی حقانی حیال داری ءَ بہ کنت ءُ حلاف ورزی ءَ نہ کنت۔ حکومت ءِ ذمہ واری انت کہ آں المی ایں گام گیج بہ زیریت کہ مہلوک ءَ چے دہشت گردانی حملہ آں بہ کھنیت۔ ءُ اے کارانی کنگ وہداں ہم حکومت ءَ المی انت کہ میان اِستمانی قانودانی ردا اے پیمیں کارے بہ کنت کہ انسانی بنی حق ءِ خلاف مہ بنت۔ اے وخت ءَ کہ دنیا ءِ توجہ ایران ءِ ایٹمی پروگرام سراانت۔ پابندی وتی جاگہہ ءَ فوجی حملہ ءِ امکانات ہم موجود انت ……. اے جاورانی تہا اے تُرس ہم موجود انت کہ بنی آدمی حقاں شے دنیائے دیدگاں اوڈھر (چیر) نہ بنت ....... آزاتیں انسانی حقانی گل،،، انسانی حقانی بنی استمانی گل ایران سرا پابندی ءُ فوجی اُروش ءِحق ءَ نہ انت ….. بلکہ آں وخت ءَ کہ میان اِستمانی خطرہ اے موجود انت ءُ ایران ءَ گوں ہچ وڑیں تعلق ءِ نہ دار اَنت اے جاورانی تہا انسانی حقانی پامالی ءُ نہ پہر یزگ ءِ تہا زیادہی کئیت ءُ آں وخت ءَ کہ انسانی بُنی حقانی میان استمانی گل ءُ دیگریں گل کہ اے نیامگ ءَ دیہان دئیگ ءَ گُشنت تو اے یک دیگہ ایجنڈہ ءِ کہ انسانی حقانی گل ءِ دیمر وی دئیگ ءُ حفاظت کنگ ءُ پہریزک ضروری بیت۔


بُنی آدمی حقانی پیریزگ ءِ کڑد ہمے بیت کہ آں بنی آدم ءِ غیر جانب داریں دنیا ءِ تہار کھینوک ءِ بہ بیت …… ءُ انسانی (بنی آدمی) حقانی حلاف ورزی آں ڈسیث کہ آں یہ کاراں وتی مقصد ءُ مرادے بہر زانت۔ ءُ دومی اے جہداں کہ اے پیمیں ءُ ظلم ءُ زیادتی مہ بنت ءُ آں مہلوک کہ اے پیمیں ظلم وز ورا کی آنی آماچ بنت آہاں مدوکُمک دنت ءُ دلی بڈی کننت۔
اے بہرآں بنی آدمی حقانی پامالی ءُ حلاف ورزی سرا انت کہ ایران تہا بلوچ سرابوئگ انت۔ کہ بلوچ ایران ءِ یک کسانیں لسانی گروہ (قوم) انت ءُ آں رپورٹ ءَ ہم درگیجیت کہ آں ایران ءِ تہا آدوازی عربانی مہلوک ءِ بابت مئی 2006 ءَ جاری جنگ بوتہ۔ اے رپورٹ ءِ تہا بازیں یکیں ءُ رپورٹ اَوارانت کہ آں بنی آدمی حقانی بابت ءَ میان استمان گل ءَ مصطفی محمد نجار، کہ ایران ءِ وزیر ءِ دفاع انت دسمبر 2006 خطاب کُتہ ءُ گوں تواتر امیان استمانی انسانی حقانی گل ءَ ماں جولائی اگست 2007 بازیں دیگ معاملات گوں ایرانی واکداراں زُرتغا انت ءُ اے وھداں کہ اے رپورٹ لکھژ یئیں آں رپورٹ آنی ہچ پیمیں اثر گندگ ءَ نیا عین۔ بے تصیوی ایش انت کہ ایرانی واکدار بازکم بنی آدمی حقانی بابت میان اُستمانی گل ءِمداخلت ءُ کرد ءَ اہم زانت۔
ایرانی واکداریں اس گل ءَ شہ 28 سالءَ زیات عرصہ ءَ اجازت نہ داتہ کہ آں انسانی حقانی حالت وجاورانی بابت گندگ ءَ پہ آں ڈیہہ ءَ بہ رسنت بزاں کہ 1979 اسلامی آشوب (انقلاب) ءَ رنداے اجازت دئیگ نہ بوت۔
بنی آدمی حقانی میان استمانی گل گوں دلجمعی ءَ اے ظلم وز ورا کی کہ کسانیں بلوچ راج ءِ حلاف ءَ بئیگ انت توجہ دئیگ انت ءُ ایرانی واکداراں پر وہدے گُشگ انت کہ آں زُوت اے انسانی حقانی پہریزگ ءَءُ عزت وتکریم دئیگ ءَ گام گیج بہ زیرانت …… ءُ حاصیں اے کہ بے سوب ایں ءُ ناحق ایں گرئگ ءُ بندی کنگ، غذا وودئیگ ءُ بندی آں (قیدی) گوں ناروایں سلوک کنگ بند کنگ بہ بنت …… ءُ آں سیکیورٹی فورسانی مردماں کہ اے ویل و عز وانی دئیگ ءِ ذمہ دارانت۔ پہ شرا، عدالتاں آرگ بہ بنت …… ءُ اے حبر ھم یقینی کنگ بیت کہ کل ایں مُلزمان (آنیانی سرا جرم ءِ الزام انت) وتی بے گناہی ثابت کنگ ءِ موہ بہ رسیت۔
ءُ مرگ ءِ سزا دئیگ ھم ختم کنگ بہ بیت ءُ بلوچ مہلوک ءِ علاقہ آنی تہا سیکورٹی ءِ بابت ھم گندگ بیت ءُ اے حبر ھم یقینی ءُ باوری کنگ بیت کہ اے مہولک (سیکورٹی ءِ مردم) انسانی حقانی حلاف ورزی نہ کنت۔ ءُ قانونی ءُ عمل ءِ عمل ءِ تہا بلوچانی گوں امتیازی سلوک کنت ھم بند کنگ بہ بیت ءُ آں زالبول ءُ جنکانی بابت انسانی حقانی حلاف ورزی اَنہانی دومی مُلکاں برگ ءَ ہم بند بہ کنت، ءُ آنہانی علم ءَ داں رسائی پُجیغ ءَ ممکن بہ جوڑینات۔
بنی آدمی حقانی گل جِندَ اللہ ھم گُشیت کہ آں زُوت انسانی حقانی خلاف ورزی ءَ بند یہ کنت ءُ آنہانی تہا بے پرک ءُ پیر امردمانی زیرگ برگ ءُ پداھماں بندی ایں مردمانی کُشگ ءَ بند بہ کنت۔

2۔ ایران تہا بلوچ راج/مہلوک:-
اے مننگ بیت کہ ایران تہا بلوچ مہلوک ءِکل آبادی ءِ سئے درصدانت ءُ نزدیک ءَ 70 ملیون انت۔ اسکر ءَ بلوچ مہلوک ماہ صوبہ سیستان ءَ بلوچستان آباد اَنت …… کسانیں کساس ءِ کرمان صوبہ ءَ ھم اَست اَنت۔
چہ ایشی ابید بلوچاں پہ کار ءُ روزگار ایران ءِ بازیں دگہ جا گہاں لڈوبوج کُتہ خاص کرماں تہران ءَ جاہی بیثغا انت۔
بازیں بلوچانی گوں وتی ہمسائگ ایں پاکستان ءُ افغانستان ءِ بلوچاں خاندانی تعلق وسیادی انت ءُ لکھاں مردم پہ کارو روزگاراماں خلیج ءِ مُلکاں نندوک انت۔ ایران تہا بلوچ گیشتر بلوچی زبان ءَ گپ کننت۔ یک کسانیں کساس ءَ مردم براہوی ہم کننت۔ گیشتر بلوچ سنی انت۔ اگاں چہ ایران ءِ نوددرو صدر مہلوک شیعہ انت۔ یک اندازے ردا گیست ہزار در 1.7 میلون سیستانی بلوچستان صوبہ ءِ بلوچ مہلوک پہوال انت۔
معاشی ءُ دود ءُ ربیدگی پرک وپرا:- سیستان، بلوچستان ایران ءِ کل اں چے گیش غریویں ءُ محرومیں صوبہ ءَ اے پینگیں سالاں اے علاقہ ءَ بازیغا (ڈکال) ھشک سالی ءُ سخت ایں موسمی جاوراں گوستہ۔ کہ آں صوبہ ءِ وسیلہ آں پہ بریں اثرے دورداتہ۔ اے ایران ءِ زیندے کل آں چے زیادہ خراویں جاوراں نشاں داث۔ مزن سالیں مردمانی تعلیم، پرائمری سکول ءِ تہا چکانی داخلہ ءُ پاکیں وصاف ایں آپ ءُ صفائی ءِ جاورچے کل آں حراوانت۔ ءُ کسان سالیں مردم ءُ چکانی مرگ سک زیات انت۔
زالبول ءُ جنک:- بلوچیں زالبول ءُ جنک حاصیں وڑے ءَ جان دُراہی ءِ سہولتاں رسگ ءَ ویلاں گندگ انت۔ جنکانی کسان سالی سُور (آروس) کہ 12 سالے کسانیں جنک سیر دیگ بند عام انت سال 20002 ء جنکانی سیر کنگ ءِ عمرہ چے 9 سال ءَ گیش کثو 13 سال کنگ بیتہ بلے ماث ءُ پت دانٹرتھی عدالتاں منظوری گِرگ ءِ جہد کنگ انت کہ اے عمرہ چے 13 سالا کم کنگ بہ بیت۔
ایران ءِ سال 2005 ءِ دومی رپورٹ ءِ ردا کہ ایران داثہ …… یو۔ این کمیٹی چکانی حقانی سرالکھیث۔ "جنکانی سیر کنگ ءَ عمرہ کہ 9 سال ءَ چے 13 سال کنگ بوتہ ءُ بچانی عمرہ 15 سال منگ بیت ءُ کسان سالی سیرے کساس آں باز حساسیں معاملہ انت ءُ ہمے پیما کسان سالی سیڑانی تہاپہ زُوری سیر کنگ یا عارضی سیر دئیگ ھم آوار انت۔ کمیٹی ءَ ایران ءِ واکداراں صلاہ دات کہ آں اے زوری سیراں ءُ عارضی آروس آں بندیہ کنت۔
اگاں چہ پرائمری تعلیم وزانت چے 6 تا 11 لغت ءُ المی انت۔ صوبہ ءِ تہاسکول آں داخل کنگ ءِ حساب جنکانی 71.5 درصد ءُ بچھانی 81-8 در صدانت ءُ اے چے قومی زانتی سطح ءَ اے چے قومی زانتی سطح ءَ باز کمترانت۔ اولی سبب ایش انت کہ خاندان ءِ مردم وت پیسلہ کننت کہ جنک لوغابہ بنت ءُ کھنڈر تھغیں بلوچ مہلوک ءُ سکول ءِ درمیان ءَ فاصلہ ھم یک سبب ءِ اَست انت۔ دمی سبب ایش انت کہ جنکانی حاطرہ زالبول ایں اُستاذ (معلم) نیست انت، پدا چماں مہلوک ءِ تہا بازیغا غربت ءُ نادرای انت کہ آں چکاں چے سکول آں دیر داریت ءُ کارکنگ ءَ مجبور کنت ءُ دود ءُ ربیدگ ءَ رداھم بچ آں چے جنکاں زیادہ قدر ءُ اہمیت دئیگ بیت۔ یونیسیف ءِ ردا باز کم ایں کساس ءَ اُستاذ اے بہرو بانگیں مہلوک کہ پہوالی زندے گوازینگ انت کار کنگ ءَ راضی انت۔ ایشی مطلو ایش انت کہ بازیں مردیں اُستاز فوجی انت۔ ءُ اے حاطرہ آں خاندان ایش آں غیر موزوں / نامناسب زانت۔ دومی نیامگ ءَ سکول ءِ عمارت ھم نیست انت۔ ءُ اُستاذ ھم نیا انت۔ بازیں کلاس بچ ءُ جنکانی یک جا گہہ ءُ ڈن ءَ بنت جنکانی تعلیم نیا مگ ءِ مہلوک ءِ منفی رویہ ھم سانٹری ءُ مو موجود انت۔ بازیں خاندان مرشی دھ ھمے کشنت کہ شرتریں جنک لوغا بنت ء لوغے کاراں ءُ چکانی حیال داری ءَ بہ کننت۔ اے بث بیث کہ آں وتی جنکاں پہ پرائمری تعلیم ءَ نزیک ایں سکولاں روگ ءَ اجازت بہ دئینت بلے آنہاں پہ سکنڈری تعلیم ءَ دیریں جاگہاں دیم نہ کننت۔ ایشانی دیمری حاطرا ایرانی وا کدار گوں یونیسیف (UNICEF) پیمیں گل آں ہمراہی ءَ ایں کہ محرومین علاقہ آنی جنکاں داں سکول آں رسیک بیت کننت۔ کہ سیستان، بلوچستان ءَ بازیں حوصلہ مند یں نتیجہ ھم درا آھتگ انت۔
درجن آنی جساوزالبول ایں مددگاریں (کمک کنوک) اُستاذ چے ھمے مہلوک ءَ بھرتی کنگ بوتہ۔ ءُ آنہاں ھیل کاری دئیگ بوتہ کہ بوانینت کہ صفائی، بنجاہی حساو کتاو ءُ سائنس ءِ علم و زانت، زیندے المی ایں ھنر کاری ءُ سکولاں پہ تیاری داں قصو آنی گُشگ ءَ آنہاں اے ھیل کاری دئیگ بوتہ کہ آں یک پیمیں تعلیم ءُ آوار سواریں کلاساں چوں تعلیم دینت ءُ آں تعلیم کہ عمل کردھم داریت۔ مہلوک ءِ شریدار کنگ ءِ شریدار کنگ ءِ حاطرا، پرہفتہ ءَ سکول وخت ءَ چے پدمیتگانی آنی تہا سکول اَڈ کنگ بیت کہ آنہانی تہا کسان سالیں جنک کہ اسکول ءَ داخل انت آوار بنت ءُ ھماں جنکاں کلاسانی نگرانی کُت۔ ءُ اے جہداں گوں جنکانی سکولاں داخل کنگ ءِ تعداد سہ ڈوڑ بیثہ۔ توں ایدا بازیں زالبول اُستاد اَست اَنت ءُ جنکانی حالت و جاوراں بازیں شری آحتگ۔
مہری ملکی مشکانانی:- کہ آں کساں سالیں اُستاذ ءَ ءُ سیاہ و رنگیں سریگ ءِ سراکنت گشیت مئے کلاس تہاماانوں بازیں اہم ایں ویلاں نشان درکنوں چوں کہ کسان سالی سیر و آروس تانکہ جنکاں زیادہ زانت ءُ آگاہی بہ بیت۔ بلے مشکل ایش انت کہ اے کلیں پیسلہ ھماں مردم کننت کہ آں لوغا انت۔ UN (میان استمانی گل ءِ) حاصیں رپورٹ کہ آں زالبولانی سرابووکیں تشدد ءُ ظُلم وز ورا کی ءَ آں رپورٹ کننت۔ آنہی جنوری، فروری 2005 ءَ ایرانی ءِ تروتاب کُت۔ گُشیت کہ کسانیں قومانی تہا زالبول بازیں وڑے ءَ پیرائی جاوراں آماچ انت۔ بلے آں گشیت کہ حکومت اے مننگ ءَ تیار نہ انت۔ آنہانی زالبول ءُ جنکانی دریں ملکاں برگ ءَ ہم ذکر کُت۔ ءُ گُشیت کہ زالبول و جنکانی دریں مُلکاں برگ ءُ بہا کنگ روش درآحتگی صوبہ آں پاکستان ءُ افعانستان ءِ سرحداں زیات انت (آں کیشتر بلوچی زبان ءِ علاقہ انت) اوداز البول اغور کنگ یا گِرگ یا عارضی سیر کنگ بنت کہ پدا آنہاں دومی مُلکانی تہا جنسی کاروبار ءِ حاطر اشو شکغ بیت۔
ایرانی واکداراں زالبولانی ءُ جنکانی دریں مُلکان برگ ءِ کاروبار حلاف ءَ چیزے گام گیج زُرت اَنت۔ اگست 2004 ءَ اے قانود مال ایران ءَ منظور کنگ بوبہ کہ زالبول ءُ جنکانی حاص کر ایرانی جنکانی دریں مُلکاں برگ سخت ایں جُرم وڈوہ ءِ قرار دئیگ بوتہ۔

سیستان بلوچستان ءَ چے بازیں مڑدم کہ اے زالبولانی برگ آرگ ءَ ذمہ دار بوتنت گِرگ بیت اَنت۔
وتی صلاہ و سوجانی تہا UN ءِ سپیشل رپورٹ حکومت ءَ اے دلیل ھم دات کہ اے کسانیں قومانی زالبولانی حاطر احاصیں پروگرام ءَ تیار کنگ بہ بیت کہ آں بازیں پرک پیرائی آماچ انت۔
ءُ اے پراگرام ءِ بابت ءَ مہلوک ءِ صلاہ سوج ھم بہ گیرت۔ آں کہ زالبولانی ڈنی مُلکانی بہا کنگ ءِ کارا کنگ انت، بندی خانہ دئیگ بہ بنت۔ میان استمانی گل ءِ درا آنہاں کہ زالبولانی حقانی حاص کر بہا کنگ ءُ برگ آرگ ءَ آوار انت سخت ایں شزا دئیگ بہ بیت ءُ زالبولانی پہر یزگ ءُ رکھینگ حاطرا اے گنہ گاریں مہلوک ءِ احستاب کنگ بہ بیت۔ دمی نیامگ ءَ آں زالبول وجنک کہ آنہانی شکار جوڑ بنت آنہاں معاوضہ دیگ بہ بیت۔
جون 2007 سیلاب و آپ ءَ کہ ہر نیامگ ءَ لوگ ءُ جائیداد تباہ و برباد بیت انت۔ ءُ گشگ بیت کہ کیست سئے مردم ءُ ہزاراں مردم آں پہ نادراہی آنی خطرہ، ورگی آپ ءِ کمی ءُ لوگانی نویگ۔ دگہ ویل ءِ ات۔
بازیں بلوچ اے حبرے گلہ دارانت کہ واکداراں، آنہاں سیلاب ءِ پد نقصانی کمک نہ داتہ۔ ءُ محافظانِ انقلاب …… آنہاں را آں اوخت ءَ دے کمک نہ داتہ کہ سُنی عالماں، جمعتہ المبارک خطبہ آنی تہا ایشی ءِ شکابت وگلہ نہ کُت۔
سُنی مذہبی مسترمولوی عیسی امیری کہ چار بار ءِ جمعہ ءِ حظیہ تہا (کہ شیریں دینی مستریں ایں) اے گشت۔
"عزت مندیں گورنر گشیت کہ پچ نہ بیثہ …… جبکہ قذرتی آفات آں گوں تباہی بیت ءُ بازیں انسانی ویل ءُ جنجان ودی بیت انت۔
کیست سئے مردم ءِ مرگ، ہشتاددرصد مال ودلوث ءَ زیاں بیگ، 95 درصد لوگ آنی کپگ ءُ برباد بوئگ ہچ چیزے نا انت۔
اے چون انت کہ نہ تو قومی ٹیلویژن ءُ نہ صوبائی ٹیلویژن معلوم دار کنگ ءِ سیلابی علاقہ آنی "کوریج" دئیگ انت۔ ءُ اے ھم یک ویل ءِ انت …… اغہ شمے ہیلی کواپڑ آں بال زُرت نہ کُت، تہ شُما استمانی پرائیوٹ ایں بیڑی آں (کشتی) آں چے پہ پڑول نہ دات کہ آں مہلوک وت سیلاب ءِ متاثرین آں کمک دئیگ ءَ وت شُتنت ……
ایران ءِ آئین ءُ ہمے پیمامیان استمانی حقانی گل ءِ قانود ءَ ایران یک فریق انت۔
(آئی، سی، سی ، پی، آر)، (آئی سی۔ ای۔ ایس آر)، (سی، آر، آئی، سی ای آر، ڈی) باز سہرائیں وڑے ءَ گشت کہ گروہی، لسانی بُنا تانی سرا پرک وپیرا کنگ ءِ منع کننت …… ایشی ءَ ابدی بلوچ گُشنت کہ آں گوں سسٹم ءَ اے پرک و پیرادیم پہ دیم انت اے پہلوی دور وباری آں بگر کہ شاہ ایران ءِ جہل کپگ ءَ ھلاس بوتگ ہر دور باری تہاداں مرشی ایں اسلامی انقلاب ءَ کہ 1979 ءَ آحتگ۔ ہمے ویلانی آماچ ابنت۔
یک عمل کرد ءِ کہ بلوچ ءُ دومی کسانیں گروہانی سراپہ (Goinesh) کہ یک نظریانی گیش کاری ءِ طریقہ انت، ریاست ءِ کل ایں آفیسر ءُ ملازم وتی ایران ءِ اسلامی انقلاب ءَ گوں نزدیکی پدر بہ کننت …… ءُ آنہی تہا "ولایت ءِ فقہ" ھم آوار انت کہ آں انقلاب ایران ءِ سیاسی بنیات انت …… قانو ءُ عمل ہر دوئیں آنی تہا اے عمل ظاہر کنت کہ سیاسی رائے ءِ بنات سرا ءُ کہنیں سیاسی تعلق داری سرایا مذہبی قربت ءُ کمک کاری ظاہر بہ کننت۔
یک نیا مگ ءَ پرائیوٹ سیکٹر ءِ تہا بلکہ تعلیم تہاد یمر وی کنگ ءَ پہ ھم
گوزنش تصدیق و تائید المی انت۔
گوزش قانود ءِ ردا آں مہلوک کہ ایران تہا شعیہ نہ انت آں چے ریاست ءِ حاصیں عہداں کشگ بوت انت چوں کہ آں مُلک ءِ صدر جوڑ بوت نہ کنت۔
مولوی علی اکبر ملاز ادہ کہ بلوچ واکدارے گشیت کہ گوزنش قانود ءِ اثر کیشتر بلوچ علاقہ آنی سراکتپ چوکہ سیستان بلوچستان انت "اگہ یک بلوچ ءِ دُکان ءِ پچ کنگ لوٹیت کہ آں یک برے ءَ رؤپ ءُ آنہانی سیاسی تعلق و ایمان شریں وڑے آن چے آءَ جُست کننت! توچے اسلامی انقلاب ءَ چے کار کُتہ؟ تو عراق ایران جنگ ءِ تہا جنگ کُت؟ آیا تو ولایت فِقہ سرا ایمان انت؟ سُنی ولایت فِقہ سرایمان نہ داراَنت۔ چوکہ ما "تاکیتہ سرا امیان نہ داراں کہ آنہی ءَ مادروغ منوں۔ المی ءَ راستیں گپ ءَ پسودُ وں ءُ ھمے حاطر اسُنی آں دُکان کشگ ءِ اجازہ نہ رسیت۔ ایشاں ملازمت ءُ روزگار ھم نہ رسیت۔ ایشاں یونیورسٹی آں جا گہہ دئیگ نہ بیت۔ تاں وخت ءَ کہ آں خفیہ ادارہاں پہ کارکنگ ءَ راضی مہ بنت۔ زاہدان ءِ بلوچستان یونیورسٹی ءَ پنچ ہزار طالبانی تہادہ یا پانزدہ بلوچ انت اسلامی ریپبلک ءِ تعلیمی قانو دگُشیت کہ ہفتاد ءُ پنچ در صد، طالب بلوچ بہ بنت، اوانوں 99 درصد غیر بلوچ انت آں مارا ہندوستان ءِ شودرانی پیما سلوک کننت۔
آں حکومتی پالیسیانی سرا شکایت کننت کہ دموی گل ءُ گروہ ءِ مردم ءِ کہ یک جاگہہ ءِ آبات بیت، آں گشیت کہ اے بلوچانی اکثریت ءَ ختم کنگ یک چیر کائی جُہدے۔
"ماقومی اعتبارا ءُ پاسپورٹ ءِ ردا ایرانی انت ہمے حاطر اماوتی حقاں ایرانیانی پیما لوٹیں۔ ماوتی حقاں بلوچستان تہالوٹیں۔ مارا اجازہ دئیگ بیت کہ ماکار بہ کنوں ءُ مئے وتی مردم پولیس تہا بہ بنت۔ مانہ لوٹیں کہ چہ تہران ءَ مردم آں پولیس آں بیارات کہ آں مئے مہلو ک ءِ دژمن دارانت ءُ دُرا ہیں انتظامی کاروکسب برجاہ بہ دارگ انت۔ دراہیں روزگار ءُ ملازمت مئے وتی مردماں دئیگ بہ بیت، قانود ءُ آئین ردااغہ تو شیعہ ءِ نیست ءِ تہ تو وزیر جوڑ بوت نہ کنے اگہ آں یک کار جاہے جوڑ کننت، آں وتی سیاداں ءُ وتی مردماں ملازمت ءُ نوکریاں دئینت۔ آں ہزاراں، صداں مردماں کارانت کہ آں مابلوچستان ءُ کُردستان ءَ اکثریت جوڑ بہ کننت آں بلوچاں ڈن ءَ دیم دئیگ نہ انت بلکہ آں زور کنگ انت کہ پہ وتی پرک ءُ پیرائے پالیسیاں بلوچ ملک ءَ دربہ رونت۔


اے وہداں 2 لکھ بلوچ خلیج ءِ ملکانی تہا کاراکنگ انت ایشی سبب ایش انت کہ آنہاں بلوچستان ءِ تہاکار ءُ روزگار نہ رسیت۔ 1997 ءَ صدر خاتمی ءِ گیشینگ ءِ پد اعلی ایں تعلیم وزانت ءِ تہا بلوچانی حصہ داری گیش تر بوتہ۔ ءُ چیزے بلوچاں ریاستی ادارہانی تہاروزگار ہم گفت انت۔ بلے احمد نژاد ءِ گیشی 2005 ءِ پد بازیں بلوچ چے وتی سرکاری نوکریاں
پہ زور کشگ بیت انت مارچ 2007 کہ دے بابت ءَ جُست بوت تہ زاہدان ءَ چے مجلس ءِ ممبر حسین علی شیر یاری ءَ اے حبر ءَ درکت ءُ گشنت کہ گوسگیں صدر خاتمی ءِ دورباری ءَ صرف یکیں سُنی گورنر اَت ءُ ہمے پیماسُنی ءُ ڈپٹی گورنر ات ءُ بازیں ڈائریکٹر جنرل بوت انت، جبکہ انواں 14 سنی منیجر انت، دراہیں صوبہ ءِ تہا چیزے بلوچ دعوا کننت کہ ایران ءِ واکدار کسانیں گروہ آں وتی اندرا گار کنگ لوٹنت، آں چیوتی جدی زمین ءَ بے دخل کنگ انت ءُ آنہاں پہ جاوراں ودی کنگ انت کہ آں دیریں مُلکاں بّر وانت ءُ دومی مہلوک ءَ سکین دئیگ انت کہ آنہانی جاگہہ بہ گرنت۔ بلوچی ذرائع دعوا کننت کہ 1990 ءَ اے پالیسی ءَ سکین نتیجہ ما 1992 ءَ انقلابی پائداری سوروند ءُ ذ رڈک ءَ ایران شہرے ضلع ءِ تہا اُروش کُتہ ءُ ظُلم ءُ ز ورا کی ءَ گوں آں ہمے دشت ءِ علاقہ آں گشگ بیت انت ہمے پیمادومی کسانیں قوماں ہم ایران تہاد عوا کثہ، چوکہ آحوازی عرب میان استمانی گل ءَ کمیٹی ءَ اے حبر صاف ءُ پُلگار کُت کہ ملک اندرے یک جا گہے ءَ چے مردم ءِ بے ہند کنگ انسانی حقانی حلاف ورزی انت چوکہ انسان آں یک جا گہہ ءَ چے دومی جا گہہ روگ ءِ ءُ نندو نیاد کنگ ءِ حق انت ……
بالکل انوگیں، کسانیں قومانی اے شکایت ھم گندگ ءَ بیت کہ سرکاری آفیسراں چیر کائی وفارسی زبان آں آبات کنگ جُہد کثہ چوکہ مجلس ءِ سپیکر غلام علی ءِ سپیکر غلام علی جدادادیل ءِگیست دو نومبر 2006 ءط کہ صدر محمد احمدی نژاد سراوتی صیاداں درشان کنگ اَت، گشنت کہ ایران ءِ آبادی بایدانت کہ 120 میلون بہ بیت۔
بایدانت کہ 120 میلون بہ بیت۔
صدر ءَ یقین انت کہ فیملی پلاننگ ہرجا گہہ یکیں مہ بیت
صدر ءِ توجہ اے ردا بالا انت کہ حیان ءَ دارگ بہ بیت
ءُماں صدر صاحب ءِ حیالانی تہا آنہی مقصد ءُ مراداں بہ گنداں۔
ما اے نتیجہ ءَ رست انت کہ فیملی پلاننگ ءِ حاطر جغرافیائی پرک و پدا کنگ بہ بنت؟
مئی 2007 وزیر داخلہ گُشت آں وخت ءَ کہ ما "فارسی زُبان" علاقہ آنی حفاظت ایں آں نوک پاک صاف بوتہ ءُ ہفت صد ایکٹر تسکُی ریجن ءِ زمین نون پہ کشت ءُ کشار ءَ بدل بوتگ۔ دومی معاملہ آنی تہا، بلوچانی لوگ ڈالگ بوتک انت۔ خاص کر چار بار ءِ تیابی نیا مگ ءَ شہراں۔ سی جون 2005 ء لاتعدادیں بلوچ چے وتی
لوگاں، چاہ بار علاقہ تہا کشگ بیت انت کہ آں وخت ءَ آنہانی گدان سیکورٹی فورس ءِ مردم ءَ ڈاھ ءِ تنت۔ لوگ جوڑ کنگ وزارت ءَ اے زمین پہ سیکورٹی فور ءِ مردماں لوگ جوڑ کنگ ءِ جار جثہ …… لوگ آئی ڈالگ وہداں مہلوک ءَ سیکورٹی فورس ءِ حلاف ءَ احتجاج کُتہ ءُ بازیں مردم ھمے وہداں ٹپی بوتنت۔ آں مردم آں پہ زورچے لوگ آں بے دخل کنگ بوتنت آں دومی جا گہہ ءَ پہ لوگ ءَ پند دئیگ نہ بُوتہ۔ آنہانی قسمت کس ءَ معلوم نہ انت۔
یک بے دخل کتگ ایں جاہ منندیں ماہ گانی باہوک گشیت کہ آن گوں وتی چکاں چے لوگاں درکنگ بیتہ ءُ مئے ہر شپہ شُتہ گاربیتہ ءُ مئیں کراہچ نیست انت کہ کُجا پھت ءُ پناہ ءِ بہ لوٹیں؟"
دانڑتھی انسانی حقانی میان استمانی گل ءَ اجازہ دئیگ بہ بیتہ کہ آں ایران ءَ بروث ءُ اگل اے کلیں پرک و پیرانی بڑوانسانی حقانی حلاف ورزی آں تصدیق وردکت نہ کت۔ بلکہ میان استمانی گل ءِ انسانی حقانی بابت ءَ رپورٹ اکثر ءَ مشتمل انت ھمے حال وڈ سانی سراکہ آں میان استمانی انسانی حقانی گل آنہی ءَ رادات۔
مثال طور بگندیت! آنہی مارچ 2006 ءِ رپورٹ تہا، میان استمانی گل ءِ حاصیں رپورٹر، ردالوگانی باز بیگ ءِ ردا، کہ آنہی ءَ جولائی، اگست 2005 ایران ءِ دورہ کُت۔ آنہی وتی رپورٹ تہا گُشت کہ کسانیں قوم ءُ مذہبی گردھ ایران تہا جاری ایں پرک و پیرائی جاورانی آماچ انت۔ کہ آں اے کسانیں قومانی غریب ایں ءُ حاصیں وڑیں خراویں لوگانی گندگ ءَ سہرابیت …… یک حاصیں تعداد ءُ کساس ءِ آنیا انت کہ آنیانی لوگ پُلگ وزنکک بیت انت زالبولاں گوں امتیارزی سلوک ءُ پرک و پراھم گندگ ءَ کئیت تہ لوگانی گِرگ، زمین، وراشت ءُ جائیداد ءِ حق نیست انت۔
بناتی زلور تانی ملازمت ءِتہا کسانیں کساس ءَ اور کسائیں معیار ءَ اے کسانیں قومانی مردم گرگ بنت۔
سپیشل رپورٹر ءَ نشان دات کہ کسانیں قوماں کو امتیازی سلوک کنگ بیت۔ آں گشیت
آں اے حبراھم نشان دات کہ نباتی زلورتاں کہ آں دیریں علاقہ آں بازیں معاملہ آنی تہا خاص گندگ بیت۔
اگاں چہ یہ کساس ءَ بلوچی رسم ءُ رواج ءَ تنظیم و گل ءُ سنٹر ھم موجود انت ءُ گیشتر ماہ خاتمی ءِ دور باری آں قاغم بوتنت۔ پہ آنیاں وتی دود وربیدگ ءَ حقانی سراعمل کنگ آسان نہ بوتگ۔
مثال طور ءَ انسانی حقانی میان استمانی گل زانیت کہ گل ءِ موجود انت آنام ایں Voice of justice young people اِنت زاہدان ءِ تہاانت ءُ بلوچی گشتانک ءُ ساز وزیملی ادارہ ءِ بازیں شہر اں ھمے وڑیں گل موجود انت ءُ میان استمانی گل ءَ اے رپورٹ ھم رست کہ اے پیمیں گل آں وتی بلوچی دودور بیدگ ءَ کارانی کنگ وہداں سک مشکلاں کوں دیم پہ دیم بوتنت۔
مثال طور ءَ جون 2005 The voice of justice young people ءِ بازیں ویل ءُ مشکلاں پداجازت دئیگ بوتہ کہ آں اولی بلوچی موسیقی (سازوزیملی) محفل ءِ تہا کت بہ کنت۔


دومی گروپ ءِ ہمے پیمے کارے ءَ پہ 2006 ءِ تہا جہدکت ، لہتین واکداران اجازت دئیگ ءَ انکار کُت …… یونیورسٹی ءِ تہا اولی برازاہدان یونیورسٹی بلوچ طالباں ساز و زیملی محفل مئی 2006 ءَ برجاہ داتنت کہ آنہاں آخر کار یونیورسٹی آفیسراں چے اے ساز وزیملی دیوان کنگ اجازت گپتہ بلوچ راج ءَ کہ کسانیں راج ءِ وتی زُبان استعمال کنگ ءَ ھم مشکل دیم پہ دیم انت۔
ابید چے ایشی ءَ کہ میان استمانی قانودمو جو دانت کہ کسانیں قوماں وتی زبان ءِ اجازت انت، او آنہانی بے پرک وپیرا آزادی انت کہ وتی زبان ءَ گپ و تران بہ کننت۔
ریاست ءُ حکومت آں منع کنگ بیت تہ آں مرد ماں وتی زبان ءِ استعمال ءَ منع نہ کنت ءُ اے آمیانی حق انت
ایرانی قانون ءُ آئین ءِ آرٹیکل 15 گُشیت۔
ایران ءِ دفتری ءُ سرکاری زبان ءُ مہلوک ءِ گپ کنگ ءِ زبان فارسی انت، دفتری ریکارڈ، باہم خط ءُ کتابت ءُ کتاب آنی مضمون ءُ کتاب ھم فارسی تہا بہ بنت۔ البتہ علاقہ آنی تہاوتی وتی زُبان ءِ ادب لکھگ ءُ سکولانی تہاوانینگ ءِ ابید، اجات انت" بلوچ علاقہ آنی تہادُراہیں سکولاں کہ پرائمری تک ءَ الم ءُ مفتیں تعلیم انت۔ دُرائیں تعلیم فارسی تہا اِنت۔
اگاں چہ 1988 ءَ چہ پرائیوٹ سکولانی کارکنگ ءِ ھم اجازت دئیک بوتہ۔ ہچ یک نہ زانت کہ آں بلوچی ءَ بہ وانینت۔ وزارتِ تعلیم کورس اَڈ کنگ ءِ ذمہ دار انت ءُ کورس ءِ کتاباں ہم جوڑ کنت …… آئین ءِ مطابق المی ایں مضامین فارسی زبان تہاسانڑی انت …… اولی برابلوچی زبان ءِ اشاعت کنگ ءِ اجازت 1979 ءَ ماں اسلامی انقلاب ءَ رنددیگ بوتہ ہماں سال بلوچی ءِ سغے کتاب بند کنگ بوتنت۔
ماہتاک، گراند، ءُ روشنال۔
بلوچی ءِ اشاعت 1990 ءِ تہاہم بوتہ۔ ءُ کم چے کم دو فارسی، بلوچی ءَ آوار سواریں کتاب درا آھگ انت۔ یکے چے زاہدان ءَ دومی شے ایران شہرا …… ایشی ءَ ابید مرض پور گہتر چے تہران ءَ چھاپ بوئگ ات۔ اے رسالہ ھم پدا بندکنگ بوت انت۔
سال 2004 ءَ زاہدان یونیورسٹی ءِ بلوچی طالبان آوار سواریں روزنامہ ءَ (اخبار ءِ) “New Leher” ءِ "استُن" نام ءَ گوں چھاپ کنگ ءِ اجازت دئیگ بوتہ۔ اے اخبار ءِ اولی اخبار اکتوبر 2004 ءَ دراَتکگ۔
چابار ءِ تہا کتاب جاہ ءِ کہ بلوچی زبان ءِ مال ءُ مڈی شیند ادست کپیت ءُ اے ہم درائیں کتاب چے پاکستان ءَ آرگ بنت …… ریاستی ریڈیو سرا ھم بلوچی ءِ محدودیں پروگرام بنت …… بلے حکومت ءِ چالو کُتعین ٹیلویژن سرا ہچ بلوچی ءِ پروگرام نیست انت …… آنہانی درائیں کارکنوکیں سٹاف ءِ تہا یک بلوچ ءِ سانڑی انت۔


بلوچ کسانیں راج ءِ کمیں مردم چے پاکستان ءُ نشہ آوریں مڈی انی سماکنگ ءَ ہم دس انت …… اے منشیات (نشی ءِ ارباب) یورپی مُلکاں دیم دئیگ بیت ءُ ایران تہاھم نشی کنوکیں مہلوک ءِ تعداد گیشتر بوئگ انت گیشت نشی ازباب ءِ برگ آرگ ءِ کار منظم ایں کل کننت …… بلکہ کم ایں مردم ایوک ھم کسانیں کساس ءَ نشی از باب آں سرحد ءِ آں نیا مگ ءَ بر آر کننت۔ بلوچ راج ‎ءِ سروک دعوا کننت کہ محرومیں بلوچانی سمگلنگ کنگ ءِ سب ایش اِنت کہ پہ آنہاں روزگار کنگ ءِ باز کمیں دومی ذریعہ اَست اَنت۔ ایران ءِ واکدار میان استمان مہلوک ءِ کمک انپ کہ نشی ازباب ءِ سمنگلنگ بندبہ بیت …… افغانستان ءُ پاکستان سرحد (حد ءِ) کم سراتفتان ءُ مند ءِ درمیان 700 میل ءَ رواں 10 فُٹ بُرزیں ءُ سئے فُٹ ڈالیں دیوالے ہم جوڑ بوئگ انت۔
بلوج راج ءَ اے پراجیکٹ ءِ سرانقد گپتہ ءُ اعتراض کُتہ کہ اے پیمانہ بوچاں وتی سیاداں گوں آئگ وروگ، پداوتی زیند ءِ گزران ءَ پہ سرحد ءِ اے دیم آدیم اقتصادی کار ءِ کنگ سک گراں بیت۔ واکداراں دیوالے درمیان ءَ جاگہ ءَ در آیگ ءِ جارجتہ ...... ءُ اے ہم مننگ بیت کہ دیوالے نزیک ءَ۔
اوذا “Landmines" بارودی سُرنگ ماہ روش دراھتگی نیامگ ءِ ایرکنگ بہ بنت ءُ فروری 2006 ءِ در مُلکی امور ءِ وزارت ءَ گُشت۔
ردباز گراں بیائیں باڈر سرحدءِ سبب ءَ کہ پہ مابازیغا مشکل و جنجال ودی کنت ءُ ہماں جا گہہ آں نشی از باب ءِ سمگلنگ ءُ قانون پروش آنی آئگ رؤگ انپ ماپہ وتی پہر یزگ ءَ اے صلاہ دنت کہ اوزابارودی رنگ پہ حفاظت ءِ عرض آں ایر کنگ بہ بنت ……"
ایران ءِ واکداراں بازیں بلوچ پہ سمگلنگ ءُ صلاہ ءِ برآ رابندی کُت ءُ آنہاں دگ ءِ شزا دئیگ بوتہ …… یک ایں مرد مانی معاملہ تہا راستی ءِ زانگ گرانغیں کارے …… بلوچ راج ءِ سروک گشنت کہ باز معاملہ آنی تہا بے گناہیں مردم گرگ بیت انت اے راج حکومت ءِ برخلاف اِنت۔ سال 2006 ءِ تہا پنجاہ ءِ کیس آن تہا نوزدہ مردم بلوچ بوت انت کہ آنہاں پہ نشی ازباب آنی سمگلنگ ءَ گرگ بوتہ …… ءُ دیگر ہتھیار آنی برگ آرگ یا اغوا ءُ مردمانی گُشگ ءِ کیس بُوتنت۔
معاشی ءُ راجی ءُ دود ءُ ربیدگانی ءِ حق:-
ایران ءِ ریاست گوں ICESCR، CRC ءُ ICERD ءَ جیڑہ ءِ تہا انت اے گل انی لوٹ انت کہ ایران زُوت چے زُوت اے حقانی نہ دئیگ، کسانیں قومانی حلاف ءَ پہرک وپرائی سلوک برجاہ دارگ ءَ بند بہ کنت ءُ راستی ءَ گوں دوشی، راجی ءُ دودور بیدگی حقا‍ں بہ دات …… آیاں اے حق ھم بہ رسیت کہ آں گوں آزادی ءَ کار ءِ گیش انت …… لوگاں جوڑ کننت، ورد آپ ءِ رسائینگ، ءُ علم وزانت ءِ حاطرا انتظام کنگ بہ بنت۔ ءُ جان سلامتی ءِ انتظام آں آواری ءَ آنیاں ثقافتی زند ءِ بروبریں حق دئیگ بہ بنت۔ مزنیں تعاس ءَ اے کسانیں قومانی تہا احساسِ محرومی چے مزنین ایرانی قومانی نیامگ موجود انت کہ آں تعلیم ءِ بروریں حق، صاپ ایں آپ ءُ صفائی، زمین ءِ پُلگ ءُ زنگ ءِ بے لوگ کنگ ءُ انسانی حقانی حلاف ورزی کنگ ءَ گوں اے قومانی تہا یک دیگرے ءِ چے بازیغا نفرت ءُ دژمنی ودی بوئگ انت۔ لوگانی جوڑ کنگ سرا کسانی قوماں ھم بے انصافی بوئگ انت …… میان استمان گلانی درائیں جُہد ءُ ہدایت آں اندیم ایرانی واکدار کارروائی ءِ کنگ ءَ ناکام و نامراد انت۔ ایران ICCPR گوں ہم مخالفت انت۔ کہ آں آرٹیکل 26 تہا گُشنت کہ ملک ءِ مرد مانی سرا قانود ءِ یک پیمیں اوبے پرک و پیرائیں تجربت کنگ بہ بنت۔ انسانی حقانی کمیٹی ہم چے گشیت کہ اے کل ایں کار انسانی حقانی بہرا نت کہ آنیانی تہا، معاشی، راجی ءُ دودور بیدگانی ءِ حق آوار انت۔

 ICCPR ءِ آرٹیکل گیست ہفت ءِ تا سانڑی انت کہ "آں ریاستانی ءُ مُلکانی تہا کہ اوذا، قومی، مذہبی ءُ لسانی (زبان ءِ پرک) گل موجود انت آنہانی حقاں شے انکار بہ نہ بیت۔ کہ آں وتی دودور بیدگی زیند ءِ گواز ینگ ءَ وتی مذہب ءُ عقیدہ سرا عمل کنگ ءَ یاوتی ماتی زُبان ءِ کار مرز کنگ آزاد بہ بنت۔
سال 2003 ءِ تہا (Cerd) ءِ کمیٹی ءَ وتی پیرا گراف چاردہ ءِ تہا گوشت
(کہ ءَ ایران ءِ شانزدی ءُ یہودی (17) رپورٹ انت)
"کمیٹی گوں آں رپورٹ آں ھم صلاح نہ انت کہ آن پرک و پیرائی سلوک ءَ گوں اے کسانیں قوم دیم پہ دیم اِنت کہ آں طبق چے بازیں حقاں دورانت ءُ حاصیں سہولتاں کہ ریاست ءِ قانود ءُ امتیارز سہرا کننت کہ آں قوم ءُ مذہبی ایردو بنیا تانی موجود انت۔
CESCR زورا ءُ ظلم ءَ گوں لوگانی پکُگ ءِ بابت ءَ عام ایں رپورٹ ایش اِنت کہ آئین و آرٹیکل 11.1 ءِ تہا موجود انت کہ ہر مردم ءِ اے حق ءَ منیت کہ آں پہ وتا ءُ وتی لوگی آں زیند گوازینگ ءِ حاطر الوگ ءِ جوڑ بکنت آنیاں ورد ءُ پوشاک ءُ مکان جوڑ ینگ ءِ ءُ وتی حالتانی شرکنگ ءِ جُہد کنگ ءِ اجازت داتہ۔
کمیٹی آرٹیکل 2.1 ءِ نیا مگ ءَ دلگوش کنگ ءِ کہ آں CESCR ءِ کہ ریاست ءَ کل ایں دستیابیں (موجودہ) دروسیلہ آں کار مرز کنگ حکم دات کہ مہلوک ءِ زیادہ چے زیات لوگ (گِس) جوڑ کنگ بہ بنت کمیٹی آں کسانیں راجانی پدا ہم ذکر کننت کہ آنیانی لوگ پہ زور زنگ بنت آں حکومت سرا زو ردنت کہ ICESCRءِ آرٹیکل 2.2 ءُ 3 ءِ ردا حکومت ترا المی انت کہ آں یقینی بہ کنت کہ ہرجا گہ ‎ءِ کہ مردماں چے آنیانی گس لوگ پُلگ بنت اودا اے حبری یقینی بیت کہ اے پیمیں امتیازی ءُ ہرک ءُ پیرائی سلوک ورا کنگ مہ بیت۔
کمیٹی ز وردات کہ
" ریاست ءَ چے جہان ءِ لوگ پُلگ ءُ پیش ترا اے حبر یقنی کنگ بہ بیت ءُ حاصیں وڑے ءَ کہ مڑنیں قوم اے کار تہا آورا بنت ءُ آں مردم کہ متاثر ینت آنہاں دمی در وسیلہ ءُ سہولت رسائینگ بہ بنت ...... ءُ آخری حداڈاں طاقت ءُ زور ءِ استعمال یا تو نہ کنگ بیت یا کم چے کم کنگ بہ بیت۔ آں مردم آں کہ لوگ آں چے بے دخل کنگ بیت انت۔ قانونی طریقہ ءِ سہولت چکگ بہ بیت۔



ریاست با ید انت کہ آں مردم آں معاوضہ بہ دینت کہ آنیانی جائیداد ءَ چے بے دخل بیت۔ آرٹیکل 2.3 (ICCPR) گندگ بہ بیت۔ کہ آں گشیت کہ ریاست ءَ بایدانت کہ آں مرد ماں مناسبیں کمک ءِ بہ دنت کہ آں چے وتی حقاں زنگ بیت انت، ءُ اے پیمیں دُک ءُ مشکل ءِ دور کنگ وہداں منظور کُتگ ایں کمک ءُ معاوضہ پہ المی ءَ دئیگ بہ بیت"۔
کمیٹی دیمتر ا مسووات۔
(1) قانونی تحفظ ءَ کہ پہ زور وزبردستی بے دخل کنگ ءِ ھم آوار انت اے پیمیں متاثرین آں وخت سراحال دئیگ ءُ وتی دفاع کنگ ءِ قانونی حق دئیگ ءُ بے دخلی ءَ مقررین روچ ءُ مہلوک چے اے بے دخل ءِ پروگرام ءَ معلوم دار کنگ بہ بیث۔ ءُ متبادل ءِ صورت آں کہ سبب ھم معلوم دار کنگ بہ بنت کہ زمین یا لوگ کار مرز بہ بنت ءُ آں یک حاصیں میعاد اَ تک ءَ دستیاب بہ بنت۔ حاص کر آں وہداں کہ مہلوک ءِ مزنیں کساس ءِ آوارانت ءُ متاثر بیت …… گورنمنٹ آفیسراں ءُ انہانی مرد ماں بے دخل ءِ وہداں اوزا سانٹری بہ بنت۔ آں درائیں مردم کہ اوذا چے بے دخل بوئگ انت، زانگ ءُ شناخت کنگ بہ بنت …… بے دخل، حرابیں موسمی جاورانی ءُ شپ ءَ کنگ مہ بیت۔ قانونی معاوضہ ءُ مشکل ءِ کم کنگ ءِ کمک دیگ بہ بیت۔ آں مردماں کہ عدالتاں روگ لوٹاں آنیاں قانود ءِ رداکمک دئیگ بہ بیت۔ کسانیں قومانی مرد ماں پہ علم وزانت ءِ ھیل کنگ ءَ ہچ پیمیھں پرک کنگ مہ بیت۔ ایشی مطلوا یش انت کہ نہ صرف آنہاں ملک ءِ دیگر راجانی پیما درستیں علم وزانت ھیل کنگ حق بہ بیت تبہ آنیاں وتی شناخت وزانت ءِ دارگ ءُپہریزگ ءِ ھم حق انت آتہا آں راج ءِ زُبان ھم آوار انت وہدے کہ ریاست وتی ریاستی سرکانی زُبان تہا تعلیم دات کہ آں مزینیں راج ءِ زُبان اِنت، کسانیں راجانی مہلوک ءَ اجازہ بہ بیت کہ آں وتی زُ بان ءِتہاسکولان اَڈبہ کننت۔
میان استمانی قانو دہر مردم ءَ اجازت دات کہ آں اے پیمیں تعلیمی ادارہاں اَڈبہ کنت کہ ریاست ءِ کم چے کم معیار ءَ پورا بہ کننت۔ وارث آں (مات ءُ پت آں) اے حق دیگ بہ بیت کہ آں پہ وتی چکاں چونیں زانت و علم ءِ بہ کشین انت ءُ اے حق ءِ تہا ادارہ ءُ سیول ءِ گیشینگ ہم آوار انت، ایشی اصلاف کہ ریاست وت ادارہاں جوڑ بہ کننت ءُ برجاہ بہ داریت۔
ریاست ءِ واکداراں باید اِنت کہ آں شرایں اقداماں بہ کننت
(الف) کہ کسانیں راجانی مہلوک ءَ اے موہ بہ رسیت کہ آں وتی ماتی زبان ءَ حاصل بہ کننت کہ آنہی تہا دراہیں ہدایت وتی ماتی زُبان تہا بہ بنت۔
(ب) وتی ریاست ءِ حدانی تہا کسانیں قومانی زبان ءِ تہا علم وزانت ھیل کنگ ءِ سکین بہ کننت۔
سلاہ داریں مخالف "جِندَ اللہ"


جِندَ اللہ ایان ءِ تہا یک مزاحتمی تحریک ءِ نام ءَ زانت (جُنشِ مردان ایران) اے مزاحمتی تحریک ءَ 2005 ءَ دلگوش دیگ بوتہ کہ ہشت ایرانی پاسدار اغواہ کنگ بیت انت …… ءُ پداعبدالمالک رجی کہ عمرہ ءِ گیست چیارسال بوت ءِ بابت رپورٹ بوت کہ آنہی ءِ یک ہزار سرمچار اَست اَنت ءُ اے ایران ءِ بلوچ علاقہ ءِ تہا سپرا بیت انت کہ آنہی ءِ بنیات ماں پاکستان حدانی آں نیا مگ ءَ انت۔
ایرانی واکداراں جِندَ اللہ ءِ تعلق ءُ سیادی گوں القاعدہ جوڑ کُت اَنت بلے پدا دعوی کت انت کہ دریں مُلکاں گوں ایشی ءِ تعلق وسیادی اَست ایں ...... خاص تر امریکہ ءِ ءُ برطانیہ ءِ۔ ایران ءِ وا کداراں گون تواتر ھمے گُشت کہ جِندَ اللہ ءِ اُروش گوں سالہ داریں پوج ءَ دُزآن آواری ءَ بیگ انت۔
جِندَ اللہ ءِ مقصد ءُ مراد صاف و سہرا انت …… بلے گروپ ءِ سروک آنی بیان اے پدر کننت کہ اے اُروشانی سبب ایران ءِ واکدارانی میاں امتیازی ءُ پہرک و پیرائی ناورائی انت کہ ھماں جا گہہ ءِ بلوچاں گوں بوئک انت۔ عبدالمجید ریکی ءَ سال 2006 ءَ گُشت …… کہ اے گل ایران تہا سُنی آنی حاطرا زیاد ہیں راجی حقاں آنی ءُ سُنی آنی مکمل ایں حقانی حاطرا جُہد ءُ جنگ کُت۔ آں گُشیت کہ بازیں مردم آں کہ ناانصافی ءِ آماچ بوتنت مئے گل ءِ تہا آوار بیت انت۔ عبدالمالک رجی ءِ برات ءُ ناکوگوں ایرانی پاسداراں ءُ پولیس ءِ مقابلہ ءِ تہا کُشگ بیت انت 14 مئی 2006 ءِ عبدالمالک رجی ءَ گُست کہ چار سال ءَ پیش من آخری پیسلہ ءُ وسیلہ ءِ پیما سالھ داریں جہد ءُ جہد شروع کُت کہ ایران تہا
کہ ایران ءِ بلوچستان تہا بلوچ ءُ سُنی آنی قومی ءُ مذہبی حقاں بہ رکھنیاں۔ آں چے 1979 ءِ اسلامی آشوب ءَ رندگوں ویلاں دیم پہ دیم اَنت۔ 20 فروری 2007 یک عوامی بیان ءِ تہا جِندَ اللہ ءِ مزاحمتی تحریک بابت گُشنت۔ "اے یک پیمیں دفاعی دوت پہریزی" گل ءِ کہ جوڑ بیتہ کہ آں جُہد کُت پہ کسانیں راجاں ءُ آنہانی مذہبی ءُ جمہوری حقاں ءُ بلوچانی مذہبی ءُ قومی حقاں پہریزگ ءِ حاطر اُجہد بہ کنت۔ مئے مقصد ءُ مرا دانت کہ ایران ءِ اَست ایں حکومتاں بدل بہ کنیں ءُ ایران تہا یک نوکیں راہ بند ءِ بیازیں کہ انہی تہا ہریک ایرانی بروبریں حق ءُ موہ بہ رسنت۔ مادُنیا ءِ تہا منتگیں انسانی حقانی قانو د منظور کُت۔ ءُ میان استمانی گل ءِ دمی کل ایں قانود ءُ آئین …… ماصرف وتی پہریزگ ءُ سلامتی ءَ پہ عمل کنیں ءُ وہدے کہ ایرانی زورا کیں واکدار یک معصوم ءُ بے گنا ھے ایرانی ءِ کشنت مامیان اِستمان گل ءِ قانود ءِ مطابق عمل کنیں کہ آں گل ایں قوماں ءُ انسان آں وتی پہریزگ ظالم ءُ جارحیت ہند ءِ حلاف ءَ عمل کنگ جازہ دات۔ ما ایرانی زوراوراں ءُ حکومتاں مجبور بہ کنین۔ آراں وتی مہلوک ءُ قصابیں پولیس ءَ منع بہ کننت کہ بلوچ ایرانی مہلوک حلاف ظُلم ءُ زورا کی بند بہ کنت۔ مئے جُہد انت کہ ایران تہا امتیازی سلوک، ظلم وز ورا کی، ناانصافی ءُ کسانیں قومانی ختم کنگ ءِ پالیسی بند بہ بیت۔
اے گل ءُ تنظیم اے حبراں چے اِنکار کننت کہ آنہانی گوں ڈنی حکومتاں یا اسلامک گروہاں جوگہ القاعدہ یا طالبان انت تعلق وسیادی اَست انت ءُ نہ تہ اے پچ پیمیں فنڈ ءُ ز رءِ یاڈنی مُلکاں چے تربیت ءُھیل کاری ءِ ھیل کنگ انت۔


بنی آدمی انسانی حقانی میان استمانی گل اے حبر نوٹ کُت کہ اگاں چہ جند اللہ ئے بیان ءُ ایمان کہ آں دعوی کنت گوں میان استمانی قانو ڈیک وڑیں، بلکہ ایشی ءَ گوں وتی منگ ءَ کہ آں مردم آں اغواہ کُت ءُ بندی کنگ ءَ پد کشیکت ءُ غیر فوجی جاگہہ چوکہ زاہدان ءِ گورنر ءِ دفتر سراحملہ …… میان رُستمانی انسانی حقانی گل اے اغوا کنگ ءُ بندی آئی کُشگ ءَ مذمت کُت ءُ ہمے پیما عام ایں مہلوک ءُ بے پرک وپیرائیں حملہ آنی ھم مذمت کُت۔
ہر پیمیں دلیل آں وتی کاروائی آنی حاطر ادینت، میان استمانی انسانی ایشاں غیر قانونی ءُ غیر انسانی منیت ءُ کل غیر قانودی کار بایانت کہ بند کنژہ بنت۔
جند اللہ ءِ سرا اُروش:-
جون 2005 ءَ بگرداں دام روش ء۔ گیست کساس ءَ ایرانی آفیسر جند اللہ اغواہ کُت ءُ بُرتنت ءُ مطالبہ کُت کہ ایرانی حکومت جند الہ ءِ سنگت آں ءُ دیگر بلوچ بندی آں کہ بندی خانہ بندی خانہ داتگ انت یلہ بہ دات ...... آنیاں چے بازیں پدا کُشگ بیت انت دسمبر 2005 آفیسرانی بروکیں موٹرے سرا اُرش کنگ ءَ پدا کہ اوذ امردم ھم مُرت انت ہشت ایرانی پولیس آفیسر جند اللہ ءَ اغواہ کُت، کیپٹن عباس جنم ءُ بابت یقین انت کہ آں بارڈر گارڈر ءَ آفیسرے بیتہ …… اے گل ءَ جنوری 2006 ءَ کُشتہ ……
اوہموذ ادومی مردم پداوخت ءَ یلہ دات انت۔ سئے ترک قومی مردم دسمبر 2005 ءِ تہا اغوا کنگ بیت انت ءُ رپورٹ ات کہ جند اللہ اے اغوا ءِ ذمہ دارانت۔ ایپرسیں مردم پدریلہ داتش …… جند اللہ ہم ایرانی آں ذمہ دار گشیت چوکہ تسکُی ءِ واقعہ بوت۔
16 مارچ 2006 ءِ جند اللہ ءِ مرد ماں یک گاڈیانی قافلہ ءِ سرا "تسکی" ءِ نزدیک سیستان ءِ علاقہ ءَ اُروش کُتہ ءُ بازیں ایرانی آفیسر بند کتنت۔ گیست ءُ سئے آں آفیسر کہ آں بلوچ نہ ات انت ہماں جاگہ سڑک ءِ کندی ءَ کُشگ بوت انت ءُ باز دومی بندی کُت وتی ہمراہ بُرتنت۔ آنہاں چے "احمد زاہد شیخی کہ انقلابی پاسداری ءِ کمانڈر ءِ ءُ کرنل حمدی رضا کیوہ برجندانی کہ انقلابی فوج ءِ خُفیہ ادارہ ءِ سرک اَت آنہاں اپریل ءُ مئی 2006 ءَ کُشت اُنت۔ 21 مارچ ءَ آمیانی ویڈیو فلم ءُ شناختی کارڈ الجزیرہ ٹیلویژن نیامگ ءَ دیم دات اِش۔ بلے داخلہ ءِ وزیر مصطفے پر محمدی اے حبرے انکار کُتہ ءُ گشیت کہ فوٹو (عکس) ہمے کرنل ءِ بوتہ بلے اے پیش ترا اغوا بوت انت ءُ پیش ترا کُشگ بوتہ۔
علی پر شمیان کہ ایرانی ریڈ کرسنئٹ سیکورٹی ءِ سروک ات، آں یہم ہمے اغواہ کُتگیں مردماں گوں آوار بوتہ، تسکُی واقعہ ءِ تہا سانڑی اَت اگست 2006، رہابوئگ پدا گُشنت کہ کرنل کیوہ بزحندانی ءُ احمد زاہد زیندگ ات ءُ دانزتی ہمودا بندی انت آئی گُشت کہ چار دیگر تسکُی ءِ بندی کُتک ایں ہم ہاربوت انت بلے اپریل 2007 ءَ ایران ءِ قومی اخباراں گُشنت کہ چار "تسکُی" اغواہ کُتگ ایں مردم کُشگبوت انت ءُ سئے مردم یلہ داتِش ……


جند اللہ سرا 13مئی 2006 واقعہ ءِ ہم الزام انت 12 مردم کہ سیولین بوت انت ماں کرماں صوبہ ءِ تہا کر ماں بام سڑک ءِ سرا اُروش کنگ پدا کُشگ بوت انت اُروش کنوک کہ پولیس ءُ بلچ گذجان ءَ کُتگ ءَ اَنت، یا نزدہ مرد ماں چے گاڑی آں زور ایر گیژ تو کُشت انت۔
ءُآنہاں دومی مردم ءِ کہ وتی کارگاڈی ئیا اودا چے گُذگ ءَ اَت نہ اوشتات، گُشتنت …… آنہاں یک بچک ءِ کہ یازدہ دوازدہ سالی بوتہ گوں بجلی ءِ کمبہ بست ءُ آنہی سرا زور کُت کہ آں ایرانی مہلوک ءِ کُشتگ ءِ تماشا بند گندیت۔ آنہانی تہا امیر رضا سواری کہ سپریم نیشنل کونسل ءِ روک اَت ءُ جنرل سکندر مومنی کہ ڈپٹی کماندار کہ قانود نافذ کنوکیں فورس ءِ کماندار بوتہ …… اے اُروشانی ذمہدارگوں تواتر اجنداللہ جوڑ کنگ بوتہ بل جند اللہ اے کارانی ءُ الزاماتانی انکار کُت۔
انصانی حقانی میاں استمانی گل ءَ دمبر 2006 ایرانی واکداراں اے واقعات ءِ سرا تحقیق ءُ پٹ ءُ لوٹ ءِ گوشت بل داں اگشت 2007 ءِ ہچ پیمیں جواودیگ نہ بوتہ۔
14دسمبر 2006 ءَ قومی گیشنی روچ ءَ یک روچ پیشترا، زائدان ءَ یک کارگاڈی ءِ گورنر جنرل ءِ دفتر ءِ دراہم تراکت۔ کہ کارواجہ ہم مُرت ءُ رپورٹ ایش اَت کہ اے گاڈی اغواہ کنگ بوتہ۔ اے تراک ءِ سبب ءَ سرکاری ساڑی ءَ کسانیں کساس ءَ نُقصان بُوتہ۔
کمیں دھدے پدا جِندَ اللہ دعوی کُت کہ اے تراک ہماہاں کنا اینت…… ءُ وہدازائدان یونیورسٹی ءَ بم ءِ تراک بوت کہ طالب ٹپ بوتنت ……حکومت ءِ افسراں جند اللہ سرا الزام دات بلے، جند اللہ چہ اے بم تراک ءُ اُروش آں انکاری انت۔
14 فروری 2007 ء یک کارے گوں بارود ءُ ملاہاں پوریغا گوں انقلابی فوج ءِ بس ءَ ٹکرات ءُ تراک گپت چار دہ مردم مرتنت ءُ سی ءَ گیش ٹپی بوتنت اے اُروش کہ میان استمان گل ءَ سیکریٹری جنرل بُن کو مون ءَ مذمت کُت، پلا اے بم تراکانی ذمہ داراں جند اللہ زُرت۔
گُشگ بوت کہ اے اُروش پہ ہماں نزوریں آئیوازی عربانی حاطر اکنگ بوت کہ آہاں گوں بے انصافی ءَ سزا دائیگ بوتہ کریم حملہ ءِ تہا گرگ بوتنت کہ 2005 ء سال ءَ ماں خوزستان ھو پہ ءِ تہا بوتنت – دوروچ ءَ یک دیگہ بم ءِ تراک کُت بلے نُقصان ءِ بوُتہ۔
27 فروری ءَ جنداللہ ءِ مرد ماں چہ سلاہ بندیں مقابلہ ءَ پدا چار ایرانی پولیس نیں ماں سیستان بلوچستان ءِ صوبہ ءَ زرت اَنت ءُ بُرتنت …… آنہاں چے سئے مردم پاکستانی سیکورٹی فورسز ءِ مرد ماں رہا کن اَنیت ءُ بلیدہ نیما ءَ یک مکان/لوگ ءِ سرا اُروش کُت اَنت۔ 23 مارچ ءَ 2007 ءَ گُشگ بوت کہ چیارمی مردم بازبشتر اکُشگ بوت۔
انسانی حکانی میان رستمانی گل اے پیمیں اغوا ءُ وہدا بندی کُتگ ایں مرد مانی کُشگ ءِ مذمت کُرت، اے اگاں چہ ریاستی پوج اے پیمیں کارے بہ کنت یا سلاہ داریں گرواہ ءُ ٹولی۔ اے میان رستمانی قانود ءِ حاصیں وڑے حلاف ورزی انت اے گل اے پیمیں بے پرک ایں اُروش کہ سیولین مہلوک سرابوتنت انکار کُت۔



سلاہ بندیں گروہ ءُ میان استمانی قانود:-
میان استمانی قانو دسالہ گروہ آنی مخالف انت (IHL) ءِ قانود ءِ اے سلاہ بندیں گروہ پابند نہ انت۔ (IHL) کہ آں گوں سلاہ بندیں مہلوک ءَ راستی ءَ تعلق داریت اے پیمیں قانو د جوڑ کُت اَنت کہ آں کل ایں صلاہ بندیں گروہانی سلاہ بندی جیڑ و ءُ جنگ ءِ سرا اثر دوردات…… (ICRC) ءَ زیات وا کداراں ءُ اختیار داراں (IHL) زانت کہ ہرجا گہہ ءِ کہ سلاہ داریں طبق سلاہ کار مرز کننت، طریقہ ءُ قانود ءِ سرا عمل نہ بیت اے بنیادی قانود صاف ایں وڑے سہرا انت کہ میان استمانی انسانی قانودے قانون ءُ معاہدہ ءِ تہا۔
آرٹیکل سئے (3) ءُ جنیوا کنونش 1949 ءُ پرٹوکول 2 ءِ بازیغاگوں ہمے مہان رستمانی سلاہ داریں جنگ ءُ بے سالہیں مہلوک سرا اُروش کنگ ءِ منع کُت۔
کہ سلاہ داریں طبق کار مرز کننت۔ اے ہیمر و پیمان میان رستمان قانود ءِ بہرانت۔
(IHL) ءِ بازیں قانود کے عزمیاں قانود بوتنت، انوں آں میان رُستمانی سلاہ بندیں گلانی سراہمے پیما کائنت …… اے قانود سیولین ءُ بے سلا ہیں مہلوک سرا اُروش کنگ ءِ منع کُت۔
اگہ سلاہ بندیں جیڑ ہاءِ بہ بیت (A1) سلاہداریں گروہاں بنیاتی اولی ءُ ضوابط ءِ سرا عمل کنگ ءِ سکین دات۔ اے بنیات سرا (AL) سولین سرابے سہرک ءُ پیرائی اُروش کنگ مذمت کُت ءُ آنیاں غذاو ءُویل دئیگ ءِ ہم منع کُت ہمے پیمامیان اُستمانی قانود ءِ ردااغوا کنگ ، بندی کنگ ءُ بندی آنی کُشگ ءَ منع کُت۔
بلوچانی حلاف ءَ انسانی حقانی حلاف ورزی:-
اگاں چہ ایران ءِ بلوچ علاقہ آں چے درستیں معلومات ءُ حبر گرگ ءُ راستی زانگ سکیں ویل ءِ بوت۔ انسانی حقانی میاں استمانی گل ءَ درائیں سال ءَ درائیں سال ءَ اے رپورٹ آنی نیامگ ءَ دلگوش دات۔ 1980 ءَ گڈی سار ءُ پہ مثال 1990 ءَ میان استمانی انسانی حقانی گل ءِ باز ڈاکومنٹ تیار انت کہ بلوچاں مرگِ سزا دئیگ بیت ءُ جاڑیں محقییق نہ بوت۔ اے سزا ورکانی نیام ءَ زیات ہماں مردم بوتنت کہ آنہانی سرانشی ازباب آنی سمنگلنگ ءُ ایران ءِ حکومت بر خلاف ءَ سلاہ بندیں مزاحمت آوارانت۔
بازیں بلوچ ءُ سنی سروک حاصیۂ حالتانی تہا ایران ءُ ایران چے ڈنی مُلکاں کُشگ بوُتنت۔ ہمے پیمابازیں دگہ مذہبی مردماں سزادئیک بوتہ کہ آں دومی مذہبی گرو ءِ نماندگی کنت کہ آنہاں ایران ءِ وا کدارانی اے پالیسی ءِ سراٹونک کُت کہ عدالتاں درامرد مانی کُشگ جائز نہ اِنت۔
مارچ 1993 ءَ دومردم سیز وقبیلہ ءَ پت ءُ اولاور ماہ کراچی پاکستان ءِ وتی لوگ ءَ درا کُشگ بوت۔ مولوی عبدالمالک مولازادہ ءَ (کہ مولوی علی اکبر ءِ برات انت) ایران ءِ ناانصافی ءُناروائی سلوک ءَ درکُت۔ دوباسک بلوچ ایں سُنی ایں مردم ءِ بچ رودیگ سنگت عبدالنثار جمشیدی ہمے جاورانی مارچ 1998 ءَ ماں پاکستان ءَ کُشر و بوتہ۔ اے مرد ماں لیاری کراچی ءَ نامعلوم ایں مرد ماں کُشت انت کہ آں یک ٹیکسی ءِ تہارؤگ اَتنت۔



جنوری 1997 ءَ سُنی مولوی احمد سیاد بلچی ایں سروک ءِ اَت۔ بندر عبد اس ءَ بالی گراگ ءِ پٹ ءَ گرگ بوتہ کہ آں وھداں آں مردم چے عرب امارات آں وزگڑ دکتہ آئیگ اَت ءُ ہمے جاورانی تہا کُشگ بوت۔
پنچ روچ ءَ آنہی ءِ لاش (مّیت) شیرادر ادست کپت …… اے مردم پیش ترا 1990 ءَ ہم گرگ بوت ءُ بغیر عدالتی کارروائی ءَ پنچ سال ءَ جیل دئیگ بوت۔ آنہی ءِ ڈوہ ءُ گُناہ ہمیش اَت کہ آں مذہبی یقین کو عقیہ و سرا جنگ کُت انت ءُ گوں سعودی عرب ءِ واکداریں شریں وڑے وانینت۔ جیل ءَ درآہگ ءَ پد آنہی ءَ سُنی چکانی حاطرہ ماہ سیستان ءُ بلوچستان ءَ سکول ءِ بنیات ایر کُت۔
UN سپیشل رپورٹر ءِ یک خط ءِ تہا، ایرانی وا کداراں ایران تہا انسانی احقانی بابت ءَ گُشیت۔ ایرانی واکدار گُشنت کہ مولوی احمد سیاد بس سٹیشن ءَ مُرتہ ءُ جان سلامتی ادارہا آے پٹ لوٹ نہ کت۔ کہ آں چے دل ءِ دورہ مُرتہ۔ امان نیروی کہ زابل ءِ سنی ات، جولائی 1998 ءَ ہمے رنگیں مردم ءِ کُشت کہ آنہی ءَ زانگ ءُ شناخت کنگ نہ بوتہ۔ اے مردم صوبہ ءِ تہا حکومتی پالیسیانی سراپروپدے تنقید کُتہ۔ ایشی ءِ موت سرا ایرانی واکداراں ہچ وڑیں تحقیق ءُ پٹ ءُ لوٹ نہ کُت۔ تیوگیں سالاں ہم بلوچانی سراکتگ ایں کاروائی بابت حبر ایش انت کہ بلوچ گوں ہما سلوک ورا کنگ بوتہ کہ آں انسانی حقانی حلاف ورزی اِنت ءُ سیکورٹی ءِ جاورہم بلوچ علاقہ ءَ شرنہ انت۔

4.1 پوچ ءِ ذمہ داری:-
بازیں سالاں چے ملک ءِ روش درآحتگی نیا مگ بازیں کساس ءَ پوج موجود انت ءُ تسکُی واقعہ پد اے نقدادنیام ءَ گیشی بوت یک کسانیں پوج کہ ''مصرصد" گشگ بیت 1995 ءِ چے کرمان صوبہ ءَ موجود انت ایشی ءِ کار ہم نشی از بابانی سمگلنگ ءِ بند کنگ ءُ مقابلہ کنگ انت۔ ایشی تہا گیشی بوتہ ءُ مشترکہ ایکشن کنوکیں بازیں سیکورٹی دستہ ایشی تہہ ءَ آور کُرتنت ءُ زاہدان ءِ نزیک ءَ برجاہ داشتنت۔
بلوچ ذریعہ گشنت کہ پوج عوام تہا تُرس و بیمنا کی ودی کُت ءُ ہمے پیما بازیں انسانی حقانی حلاف ورزی ھم بئیک اِنت چو کہ بے قانو دیں کُشگ ءُ عذا ودئیگ۔
1998 ء مرسد گریژن ءِ کماندار گُشت "مارا اے حکم کس ءَ نہ دات کہ آں مردماں کہ سلاہ بند انت گریں ءُ حکومت ءِ دستابدیں۔
آں ہدایت ءُ فرامن کہ مارارستہ …… ما آں مرد ماں ہر جاگہہ ءِ کہ گپت، ہموذ آنہی کُشت کنی"
اپریل 2006 رسولِ اکرم ملٹری بیس زاہداں جوڑ بوت۔ کہ پولیس ءِ کارانی تہا کمک بہ دینت ءُ اے پوج ءُ دومی ایجنسی آنی آرگ چے تسکُی واقعہ پد بوت۔ ایشی ءَ زُوت بعد صوبہ ءِ زُوت بعد صوبہ ءِ تہا سیکورٹی کونسل قائم بوتہ۔

رسولِ اکرم ملٹری بیس باروا باورانت کہ آں سیستان بلوچستان ءِ تہا پوج ءِ دیمتر کارگرگ ءِ بنیات انت ءُ اے تعداد 20 ہزار ءَ چے 25 ہزار ءِ درمیان انت۔
جون 2006 ءَ بریگیڈیئر جنرل قاسم رضا کہ رسولِ اکرم بیس ءِ پوجانی کماندراَت IRNA گُشیت
"اے پوج ءِ تہا آرمی ءَ چے پاسداراں ءِ محافظ انقلاب آرمی ءِ ہوئی پوج ءُ انقلابی کارڈ کمان شیرے رضا کار آوارنت۔ ملٹری بیس ءَ وتی کاروائی دو ماہ ءَ پیشتر شروع کت انت آں پیمانہ سرا کہ اے جوڑ بئیگ انت اے پنچ دیگہ بنیادی جاہ ہم جوڑ کُت اے صوبہ ءِ تہا …… اواے انوں یک سلاہ بندیں برگیڈے جوڑ بوھگ انت"
اگست 2006 ءَ ہمے کماندار کشیت کہ اے پوجانی یک مزنیں کارے ہمیش اِنت کہ اے روش درآتکی نیا مگ صوبہ ہیورموزگان، کرمان سئیں نیامگ ءَ خوراساں ءُ سیستان بلوچستان ‎ءِ صوبہ ہانی تہا سمگلنگ ءَ بند یہ کنت۔ آنہی ءَ گشنت کہ دیمتری اپریشن بیس ھم علاقہ ءِ تہا جوڑ بوئگ اِنت۔ اولی کارایش انت کہ کیمپ قائم بوئگ انت ءُ دوستیں قومپہ واکداراں چیری اطلاع ءِ کارکنگ (خُفیہ ادارہ) پہ کار مرزبہ بنت آنہی ءَ اعلان کُت کہ پاکستان نیا مگ ءَ سرحد ءِ سرا خندق ءِ جوڑ کنگ بہ بیت کہ آں 5 فُٹ پراہ ءُ 4 فُٹ جہل بہ بیت۔ اے خندق ءِ سرالیکٹر انک ءَ پوج پہرہ داریں ٹولی موجود بہ بنت۔
نومبر 2006 ء UN ءِ ڈائریکٹر (UNODC) اینٹو ینو میریا کوسٹا ءَ کہ رسولِ اکرم بیس ءَ دورہ کُت، جار ءِ جت کہ (UNODC) گوں ایران حکومت ءَ گیست دومیلون امریکی ڈالر ءِ مشترک ایں کارے بہ کت۔ آنہی ءَ گُشت کہ مُند روش درآحتگی نیا مگ ءَ نشی ازبابانی سمگلنگ ءِ دارگ ءُ خُفیہ ایں معلومات ءِ گہتر کنگ ءَ پہ کار مرزبہ بنت۔

عدالتی جواو ءُ ذمہ واری:-
مئی 2006 ء حجتہ السلام والا لمسلمین، محمد ابراھی سیستان بلوچستان عدلیہ ءِ چیرمین ءِ گوں صلاح سوج دیگ مقر بوت ءُ ھمے ماہ ءَ برگیڈیئر جنرل قاسم رضا جارجت ملک ءِ روش درآحتگی نیا مگ ءَ حاصیں عدالت قائم بوئگ انت آں گُشیت:
"اے عدالتانی قائم بوئگ گوں ہمے وہداں روش درآحتگی نیا مگ ءِ ملٹری بیس ہم کاربنا کننت۔ ءُ آں علاقہ ءِ تہا سالہ بندیں مُجرماں سزا دئیگ گوں جرائم سرا قابو کنگ ءِ مئے جُہداں ھم سکین دات۔
سید محسن صدیقی کہ سیستان بلوچستان ءِ سیاسی ءُ سیکورٹی کا رانی ذمہ وار اَنت ہمے عدالتانی حوالہ دات ءُ جون 2006 ءَ گُشیت۔
"رسولِ اکرم ملٹری بیس ءِ قائم بوئگ ءُ اے برگیڈ ءِ کمانڈراں گوں قانون پروشیں مرد ماں مڑگ ءُ جنگ زیات آسان تربوت۔ حاصیں عدالتانی کارکز گوں سیکورٹی ملہ ہامل کُت ءُ ایشی ءَ پد مہلوک وتارچے قانود ءِ حلاف ورزی کنوکاں زیادہ محفوظ محسوس بہ کنت۔ ہمے ماہ ءِ تہا حجتہ السلام نام ءَ اے گوئشتہ تر سیشل عدالتاں اے علاقہ ‎ءِ تہا ملکِ دژمنانی، اغوا کارانی، سلاہ بندیں مردمانی، سڑک بند کنوکانی سلاہ بندیں لُٹ ءُ پُل اے، سمگلنگ ءِ کارکنوکانی کہ نشی از باب ءُ ہتھیار ءُ سلاہ سمگلنگ کننت وخت سرا زُوت زرتی ءَ سزا بہ دنت۔ ھمے کیمپس ءِ تہا سپریم کورٹ ءِ بینچ ءِ ہم جوڑ کنگ صلاہ ءُ سوج دات تانکہ مرد ماں سزا دئیگ وہداں اے قانودی کاروائی ھم مکمل کنگ بہ بیت۔ تانکہ عدالتانی پیسلہ ءُ آنہی سراعمل کنگ ءِ دمیان ءَ وخت کم چہ کم لگیت۔ آنہی گیش کناں گوشت "عدالتی نظام اے حبر سراگوں سختی ءَ عمل بہ کنت کہ آزمانی قانود کہ سلام ءَ وت آنہی سراعمل بہ بیت ءُ تحقیق ءِ وہداں ہچ پیمیں اختلاف وپرک ءِ مہ بیت۔


ہمے آرٹیکل تہا گُشگ بیتہ کہ کمپلیکس ءَ گوں یک تحقیق کنوکیں مجسٹریٹ ءُ معاتیں (کمک کاریں) وکیلاں گوں کار بنا کُت۔
پدا جون 2006 کہ شش مردمانی سرا مذہبی قانود ءِ حلاف ورزی کنگ ءِ سرا حجتہ السلام ءَ نوٹ کُت ءُ اے جیڑہ ءِ بابت گُشت کہ اے مسلہ آنی ختم کنگ سرامئے جُہد جاری وبرجاہ اِنت۔
"صوبا ءِ تہا انظامی ءُ عدالتی ناکافی اِنت۔ ایذا بازیں رواج ءُ سسٹم رہ روک اِنت۔ بلے اے کُل ایں مسلمہ آں آواری ءَ ماوتی کلیں زورا کامرز کنوں کہ اے جیڑہ ختم بہ بنت۔ ایشی تہا شک کنگ مہ بیت کہ ایذا گوں عدلیہ ءِ دلگوش ءَ ءُ مئے مزنیں مروکانی جُہداں اے صوبہ ءِ تہا مذہبی احکامات پر کے زُوت بت باں نافذ کنگ بہ بنت۔
انسانی حقانی میان استمانی گل ءَ اے عدالتانی بابت ایشی ءَ چے زیات ہچ معلوم داری نیست انت کہ آں چے قانود ءِ سراکار کننت ءُ چوں کار برجا دارنت؟ اے ہم معلوم نہ انت کہ اے عدالت انقلابی عدالت ءِ شاد ءِ پیم کار کننت ءُ آنہی سرا جنرل ءُ انقلابی عدالتانی حکم منگ بہ بیت یا کہ اے چے آں (فریم ورک) ءَ دراصاصیں عدالت ءِ کار کنگ ءَ انت چوکہ ملٹری یا دومی غیر معمولی عدالت بنت۔
اے گل ءَ عدالتانی سربراہ ءَ جولائی 2007 ءَ یک خط ءِ لکھ اِت کہ گیشیں معلومات بہ دینت۔ آنہی تہا اے ہم زانگ بوت کہ کورٹ ءِ مقصد ءَ مرد چے انت، طریہ کار چون بوت کنت۔ ءَ اپیل کنگ ءِ طریقہ یا حساب کتابی تعداد ءِ کہ کورٹ چے وتی کار بنا کنگ ءَ چے قدر پیسلہ داتنت ءُ چوں داتنت چوکہ اے گشگ کہ اے عدالت ءِ اگاچے قدر کیس آرگ بوتنت؟ چونیں مقدمہ بوتنت ءُ الزام چے اَت؟ ءُ مہلوک ءِ تعداد کہ آنہاں اے عدالتاں سزا دات؟ ءُ آں مہلوک ءِ تعداد کہ آنہاں مرگ ءِ سزا دئیگ بوت۔
انسانی حقانی میاں استمانی گل ءَ اگست 2007 ءَ داں ہچ پیمیں جواو پسونہ رست۔
انسانی حقانی میاں اُستمانی گل آں طریقہ ءُ وسیلہ ہاں گون تعلق انت کہ اے عدالت کار مرز کننت ءُ آنہی ءَ چے سہترا آں عدالتانی نظام ہم اَست اَت کہ حاصیں عدالت انت کہ پہ عیائی ہادری یا دیگر مذہبائی حاطرہ قائم بوتنت ءُ میان استمانی قانود ءِ زلورتاں پورانہ کنت۔
چوکہ (ICCPR) ہم رپورٹ کُرتہ کہ آنہی ءِ تہا ایران یک فریق انت بازیں بلوچانی کیسانی بابت ءَ کہ آں گریژہ بیت انت یک روش ءِ تہا مکمل کنگ بوتنت۔ اے عدالتانی قائم بوئگ ءَ 2006 چے پدبازیں بلوچ آں سزا دئیگ بوتہ۔
چوکہ حجتہ السلام ءِ بیان اَت کہ سزا دئیگ ءُ آنہی سرا عمل کنگ زُوت بہ بیت، اے گندگ ءَ کئیت کہ آنہاں اپیل کنگ ءِ ہچ حق نہ داثیش۔ ءُ اے زلورت ءَ کہ (سسٹم بند بوئگ) ءِ زلورتاں حل کنگ ءَ پہ اے کار بوتنت۔ ءُ اے ہم سہرا انت کہ خصوصی عدالتانی تہا راستیں (Trail) تحقیق نہ بوئگ انت۔
بنی آدمی حقانی میاں استمانی گل اے حبر گوں زیات دلگوش دئیگ انت کہ اے عدالتی نظام ءِ تہا راستیں طریقہ کار مرزنہ بوئگ اِنت۔
اے عدالت کہ مردم آں مرگ ءِ سزا دینت، میان استمانی قانود ءِ ردادرستیں وراستیں پٹ و لوٹ (Trail) نہ کننت/ اگہ کس ءَمرگ سزا چہ unfair trail پداد یگ بیت تو اے زیندے خاطر امایوس کن ایں بے قانودی عمل ءِ۔
ایرانی واکداراں اے الزام اتت کہ آں میان استمانی قانود ءِ ردادرستیں تحقیق ءَ وعدالتی trail ءَ یقینی بہ کننت۔ انسانی حقانی کمیشن (ICCPR) ءِ قانود ءُ آئیں سرعمل کنگ ءُ کن ئینگ ءِ ذمہ دا سرانت، گشیت آ آرٹیکل 14 صرف گپاں سراعمل کنگ نہ گشیت عدالتی طریقہ کار ءُ مردم ءِ حلاف ءَ ہر پیمیں الزام ءِ کہ بہ بیت آہنی عدالت روبرو ءَ وتی بے گناہی شایت کنگ نہ گشیت عدالتی طریقہ کار ءُ مردم ءِ حلاف ءَ ہر پیمیں الزام ءِ کہ بہ بیت آہنی عدالت روبرو ءَ وتی بے گناہی شایت کنگ ءِ موہ دیگ بہ بیت۔ اے کمیٹی ءَ تنبیہ کہ اے پیمیں ملٹری کورٹ ءُ دومی پہ سیویلین ءَ نہ بنت۔ اے کاراں چے بازیں کفت ایں جیڑ ودی بنت اے عدالتانی بولگ بگر داں کارکنگ ءَ ہر پیمیں طریقہ کہ کارمر ز بنت آں میان استمانی معیار ءِ مطابق نہ انت۔
انسانی حقانی کمیشن ہم اے حبر سراز وردات کہ بنیادی حقانی سرا ءُ عدالتاں پہ انصاف آں بایداتت کہ معصوم ایں مردم آں وتی بے گناہی شایت کنگ ءَ موہ بہ رسیت۔ ہمے پیمیں اصول ءُ قانود بہ بنت کہ ریاست ہر دھداں آنہاں کار مرز پہ کنت اے کمیٹی پدابارے دیگہ گشیت کہ انسانی حقانی پیر یزگ ءُ حیال وھداں ھم پہ بیت کہ ریاست ءِ تہا ایمرجنسی اتت اگاں چہ ایران ءِ تہا ایمرجنسی نیست ات۔ بلکہ اے ظاہر کنت کہ ایران ءِ واکدار میان استمانی قانود ءِ چے قدر عزت و تکریم کننت۔
4.3: سیکورٹی فورسانی گِر گ ءُ کُشگ
مارچ 2006ء ءِ تسکی ءَ پددسمبر 2005 ء شیت ایران آمیزانی کہ اغوا بوت انت آنہی ءَ پدامئی 2006 ء آمان ءِ حملہ ءَ پد……
انسانی حقانی میان استمانی گل ءَ بلوچانی انسانی حقانی حلاف ورزی ءِ اے رپورٹ دات۔
۔ سے نوجوان عبداللہ نو تیزئی پانزدہ سالی بچک، روح اللہ نو تیزئی شانز دہ سال عمر ءُ مسعود شاہ بخش کی عمر ہژدہ سال بوت انت۔ زاہدان ءِ تہا سیکورٹی فورساں ایران ءِ سیکورٹی آفیسراں یک کار گاڈی تہا آنہانی سرافائر کت کہ آں موٹربائیک سرا اتنت۔ ءُ روح اللہ نو تیزئی، پدا ہسپتال ءَ مرت۔
۔ مولوی عبدالرحمن رجبی سنی کہ مکی مسیت زاہدان ءِ بانگ دیوک ات۔ بیسح ءِ کارڈ ءَ فائرکت۔ اے واقعہ 14 مئی 2006 ء بوت۔ اے ہماں پیمے روش انت کرمان صوبہ ءِ تہادوران مردم کُشت اتت ءِ ءُ حکومت ءَ گشت کہ اے مردم جند اللہ کُشت اتت۔ اے مردم سرا 3 روش ءَ فائر بوتہ کہ آں اذان دیک روگ ءَ ات۔ اے مردم اے مردم نہ بوتہ اگاں چہ گارڈ ءَ چہ چند گز ءَ فائر کثہ۔ اے مردم ءَ بیساج ءِ آں ہنداں کماندار رپورٹ دات ءُ بیساج ءِ۔ مرکزی جاہ ءَ ۔ ءُ تحقیق کنگ ءِ گوشتہ بلے ہچ پیمیں جوونیات۔ مئی 2006 ءِ تہا کم چہ دہ مردم ایرانی سیکورٹی فور سانی دستامرتنت۔ سیکورٹی فورساں بلوچ علاقہ آنی تہا آپریشن ءِ شروع کُت۔ کہ جام شہر ءُ نصرت آباد ءِ علاقہ آنی تہا گوں گن شپ ہیلی کاپٹر ارش کتش۔ 17 مئی ءَ کرمان ءِ ڈپٹی گورنر جنرل ءَ جارجت کہ چار آپریشنل بٹالین کہ پوج ء پولیس ‎ءِ دستہ آوار انت۔ شرپسنداں ماں کرمان ءِ سرحد ءُ سیستان بلوچستان صوبہ ءِ تہا گھیر دات۔ گورنر بام شہر ءَ یک روچ ءَ پیش اعلان کت کہ کم چے کم 10 مردم کہ آن 13 مئی ءِ کرمان ءِ حملہ ءَ آوارنہ بوتنت۔ ہمے آپریشن دوران ءَ مرتنت۔ بلوچ ذریعہ گشنت کہ ہژدہ مردم 18 کہ آں کشار کار ءُ شوانگ بوت انت گن شپ ہیلی کاپٹر ءَ گوں کشت انت۔
۔ تسکی، ‎ءِ واقعہ 200 (دوصد) ءَ چے گیش بلوچ، سیکورٹی فورساں گپ انت ءُ بندی کت انت ءُ و آنہاں نا معلوم ایں جا گہہ آں برتنت۔ آنہانی حفاظت بار وافکر مند ایں۔
سرکاری جار ءِ گشگ بیت کہ سیستان بلوچستان ءَ چے صد ءَ گیش مردم ایران ءِ سال نوک بیگ اوں ہفتگ ءَ بندی کنگ بوتنت۔

ماہ 21 مئی 2006ء۔
مثال طور ءَ ۔ 9 مئی 2006 ءَ محسن صدیقی ڈپٹی گورنر جنرل سیستان بلوچستان ءِ (ISNA) ءَ گشت کہ 124 مردم چے سیستان بوچستان صوبہ ءَ بندں کنگ بوتنت۔ ایشانی سرا الزام ام اتت کہ آنہاں گوں سلاہ بندی آں سڑک بند کت، دزی کت انت۔ سلاہ بندی لوٹ وپل ءِ کتنت۔
ہمے آرٹیکل (مضمون) ءِ تہار پورٹ انت کہ برگیڈ جنرل جاوید احمد کہ صوبہ ءِ تہا پوجانی کماندار انت جارجت کہ دو کسان سالیں بچک رضا احمد 20 سالی ءُ امان اللہ 25 سالی مردم گوں شرپسند تعاون و کمک ءِ الزام ءَ بندی کنگ بوتنت کہ گروہ "تسکی" حملہ واقعہ ءِ ذمہ دارانت۔
اپریل 2007 ءَ داخلہ وزارت ءَ جارجت کہ چل مردم کہ آں زاابل زاہدان ءُ تسکی واقعہ شرپند گروہ ءِ مرددم ات، شناخت کنگ بوت انت۔ آنہاں چے (17) مردم اپریشن دوران ءَ مرتنت۔ آہنی اے ہم گشت کہ داخلہ ءِ وزارت ءَ اقرار کت کہ تسکی واقعہ ءِ وھداں مئے بازیں سسٹم فیلل بوتنت ءُ ہمے خاطر انزیک ایں چیک پوسٹانی کماندار عدالت ءِ حوالہ کنگ بوتنت۔ کہ بازیں مردم سزا ہم بوت۔ انسانی حقانی میان استمانی گل ءَ اے کلیں حبرانی پٹ ولوٹ کت ءُ ایرانی وا کداراں گوں دسمبر 2006 ءِ رابطہ کت ءُ گشیت کہ ہچ یکیں تحقیق و تفتیش ءِ اوں چیاریں واقعہ آنی دیما آرگ بہ بیت۔
اے گل ءَ اے زرنگ ہم جہد کت کہ یکے نہ یکے اے رنگیں مردم ءِ ہم گندگ بیت کہ آں عدالتانی روبرو آرگ بوتہ، انہی ءِ سیاداں یا آنہی وتی مرضی ءِ وکیل ءَ دیگ بہتر یا آنہانی زلوری ایں میڈیکل علاج معالجہ ءِ دیگ بیتہ یا آنہاں قانود ءِ مطابق عدالتی طریقہ ءُ کاروائی آں گوں سزا دیگ بوت یا یلہ کنگ بوت۔
دسمبر 2006 ءِ زاہدان بم تراک ءُ فروری 2007 ءِ بس ءِ تہام ترک ءَ پد ایران ءِ واکداراں جارجب کہ آنہاں مزنین کساس ءَ مردم گپنپ۔ مثال طور ءَ ! 12 اپریل 2007 ء کپیان ءَ رپورٹ دات کہ خفیہ ادارہ ءِ وزارت ءَ جارجت کہ آنہاں جند اللہ ءِ 90 مردم پاکستان سرحد ءِ گروا گپنت ۔۔۔۔ آنہاں چے چار مردم سلاہ بندیں کاراوئی ءِ پتاری کنگ اتنت۔ گیست چیار اپریل وزارت اعلان کت کہ ہتھیار بندیں ءُ شرپندیں 174 مردم ماں سہل نیامگ ءِ صوبہ کرمان ءَ بندی کنگ بوتنت آن گشیت کہ شش دومی مردم اپریشن دوران ءَ کُشت انت۔ ءُ دومردم بم ایرکنگ الزام سزا بوتنت۔ بلوچی ذریعہ گشنت کہ آں کپتگیں مردماں چہ باز غائب کنگ بوتنت ءُ اے وہداں سیکوررٹی فورسانی نیا مگ ءَ چے بے قانودی مردم کشی ءَ ہم رپورٹ بوت انت۔
وحید میر بلوچ زئی کہ گیست سے سالی بچک ات ءِ زاہدان ءِ تہا 13 جون 2007 ء مرتگ ءَ ملت۔ 14 فروری 2007 ءَ چے اے مردم گارات آں روچ ءَ اے مردم بم تراک اش کت ءُ وتی کار جوئر ءِ تہا لوگءَ (گِس) ءَ درآحتگ۔ اِشی ءِ لوگ ءِ مردم باز جہد بلے آنہی بابت ہچ معلوم نہ بوتہ۔


اے معلوم بوت ءُ رپورٹ انت کہ آنہی تُ بوت انت۔ ءَ آں چے کشک ءَ پیشءَ عذاویل دیگ بوتہ۔ بلے ہچ پوچ پول ءُ تفتیش ءِ کارے نہ بوتہ۔
انسانی حقانی استمانی گل ءَ ایرانی واکداراں لکھ ات ماہ اگست 2007 ء کہ وحید میر بلوچ ءِ تحقیقات کنگ بہ بیت۔ وتی دید دیتغیں گواہانیز دا، رویا سارینی کہ یازدہ سالی جنگ ءِ ات زاہدان ءِ گل آں تو پگ جنگ ۔۔ ءُ کشگ بوتہ ۔۔ اے 16 مئی 2007 ء ات کہ 5:30 بجا چے یک اسکول ءِ امتحان ءِ دیگ پدالوگ روگ ات کہ تو پگ جنگ ءُ کشگ بوتہ ۔۔۔ آنہی پت حاجی قادر سیوینی وتی بچ الیاس ءُ اے جنک ءَ سکول ءَ رندلوغا برگ ات کہ (LEF) ءِ مردماں آں آنہی کار نمبر 405 روک ات۔ حاجی قادر ءَ وتی وس کت کہ آفیسر ءَ پوہ کنت کہ آں وتی چکان چے سکول ءَ لوگ نیامک ءَ برگ ایں۔ بلے آفیسر ءَ آنہی گپاں ہچ دلگوش نہ داتہ۔ ءُ آئی سرافائر کھول ات۔ الیاس سیرینی ٹپی بوت ءُ ہسپتال ءَ داخل بوتہ ءُ رویا سیرینی ھماں جا گہہ کُشجیہ بیت۔ آنہی ءَ خاندان واکداراں زوردات کہ جنازہ گوں چپی بہ بیت ءُ دومی مرد ماں جنازہ آوار کنگ مہ بیت اے خاندان ءَ ایرانی آفیسراں نیا مگ ء۔ چے بت بیت کہ تعزیتی پیغام رست، بلے ہچ پیمیں تحقیق ءُ انکوائری نہ رویا سیرینی کُشگ ءِ بیتہ ءُ نا آئی برات الیاس سیرینی ءَ ٹپی کنگ ءَ بیثہ۔


انسانی حقانی میاں استمانی گل ءَ ایران ءِ واکداراں لکھ ات بلے ہچ جواونیا تک voice of justice young peoples life society کہ یک بے حکومتی گل ءِ ایشی ءِ شش مردم ماں مئی 2007 گَرگ ءُ بندی کنگ بوتنت۔ اے گل ءَ سروک یعقوب ہم چے صوبائی دفترے ءَ یک میٹنگ ءَ رند ثقافت (دودءُ اسلام ءِ راہ شونی) ءِ سرا اتت گڑدک ات، گرژہ بیتہ (آں میٹنگ ءِ تہا گورنر زاہدان ہم سانٹری ات) اے معلوم نہ اتت کہ دیگہ پنچ مردم ہم میٹنگ ءَ گون بوت اتت یا نہ ۔۔۔۔
آنہاں چے سے مردم بازو خت ءَ پدیلہ دیگ بوتنت۔
اگاں چہ ابراہیم سہرن حد، ءُ ناصر برا ہوئی 7 جولائی 2007 ءَ نزیک ءَ رہا کنگ بوت انت۔ یعقوب میرن حد ءَبابت یقین ات کہ داں باز ووہداں چے لوگی مردماں ءُوتی مرضی اے وکیلی ءِ ابید بندی کنگ بوتہ۔ اے معلوم انت کہ اگء آں یا دومی اِشتگیں مرد ماں سرا الزام ءِ بوتہ۔ جولائی ءِ اخبار ءِ تہار پورٹ ات کہ یعقوب نا میں مردم ءَ سزا دیگ بوتہ کہ آنہی ءَ عبدالماک رجی کی جند اللہ گل ءِ سروک اتت کمک کارپوتہ۔






دنیا ءِ تہا طاقت (فورس ءِ) ءِ کارمرزی، گرگ ءُ بندی کنگ ءِمعیار:


اے پیمییں کڑدے کیس ءُ معاملہ گندگ ءَ رنداے معلوم بیثہ کہ ایرانی واکدار بنیادی ءُ المی میاں استمانی انسانی حقانی حلاف ورزی کننت۔۔۔ ءُ خاص کر بے قانودی ءُ بے اصلی آں گوں انسانی زندے گرگ ات۔ اے حق بازیں میاں استمانی گل آں موجود انت ءُ (ICCPR) ءِ آرٹیکل (1)6 ءِ تہا ہم سانٹری ایں۔ایشی سراوتی حیالاں درشان کنگ ءَ انسانی حقانی کمیٹی ءَ زوردات کہ زیندگ بوئگ حق یک مزنین حق ءِ ءُ ایشی اے حق پٹگ ءِ ہچ براجازہ دیگ نہ بیت۔ بلکہ پبلک ایمرجنسی ءِ صورت ءَ دہ اے حق برجاہ اوشتت آں قومانی زیند ءَ ترسیت۔ کمیٹی زوردات ءُ گشیت کہ ریاست آں پہ المی انت کہ بے حقیں مردمالی کوش ءَ بہ رکھنیت۔ ءُ وتی ریاست ءِ فورس آں ہم اے حبرے پابند بہ کنت کہ آں انسانی زیند ءِ رکینگ ءِ خاطر کار بہ کننت۔ ہمے حاطر اسخت ایں قانود جوڑ کنگ بہ بنت کہ اے پیمیں حالات وجاور جوڑ نہ بنت کہ مردمانی زیند گرگ بہ بیت۔ اے پیمیں قاعدہ ءُ قانود جوڑ کننگ بہ بنت کہ قانود نافذ کنوکیں آفیسر گوں دلجمعی ءَ انسانی ءِ مزنے ءَ بہ من ات۔ ءُ وتی پرزا ادا کنگ وہداں انسانی حقانی حیالداری المی بہ کنت۔ اے طاقت ءِ ءُ زورے کار مرزی ھماں وہدان بہ کننت کہ باز المی بیت۔۔۔
اے بنیاتی اصول کہ طاقت کار مز کنگ ءُ آتشیں سلاہ استعمال کنگ وہداں قانود نافذ کنوکیں آفیسراں بایداتت کہ حیال داری بہ کننت کہ آں وتی پرز (فرض ءِ) پیلو کننت۔ ءُ آخری حد تک ءَ جہد بہ کننت کہ زیادتی ءِ ءُ زورے استعمال مہ بیت۔ ایشاں بایدات کہ ہماں وہداں طاقت ءُ آتشیں سلاہ ءِ استعمال بہ کننت کہ دومنی دار ئیں طریقہ اثر کنگ مہ بنت۔
بنیاتی اصول لوٹ انت کہ طاقت ءُ آتشیں سلاہ صرف المی قانود ءِ رکھنیوک ھماں وہناں کار مزبہ کننت کہ باز المی بیت ءُ قانود ءِ حیال دارو کیں آفیسراں بایدانت کہ طاقت ءِ استعمال ءِ پیمے رنگ کننت کہ باز سخت ایں رزلٹ ءِ مہ بیت ءُ قانود مول و مراد حاصل بہ بنت ءُ نقصان ءُ مرد مانی ٹپی بوئگ کم چے کم بہ بیت۔ ءُ انسانی زیندے رکھینگ ءِ جہر کتگ بہ بیت۔ ایران ءِ واکداراں بایداتت کہ آں آرٹیکل (ICCPR) 9 ءِسرا عمل بہ کننت۔ کہ آں آرٹیکل گشیت: ہرمردم اے احق انت کہ وتی آزادی ءُ زندے بہ رکھینیت۔ کس ءَ دہ بے سبب گرگ ءُ بندی کنگ مہ بیت۔
ہچ مردم ءَ پریشان کنگ ءُ و بدحال کنگ مہ بیت نے آنہی ءِ آزادی زنگ بیت آں کہ قانود ءِ ردا آنہی ءَ پہ المی انت۔
2۔ مردم ءِ کہ گرگ بیت تہ آں گرگ ءِ وہداں ڈسگ بہ بیت کہ آں چے سبب ءُ ویل ءَ گرگ بیثہ ءُ آنہی سراچے الزام انت۔
3۔ ہرپییمیں مردم ءِ کہ گرگر بیت ءُ آنہی سراجرم ءُ الزام دیگ بیت بایدانت کہ زوت ءَ زوت جج ءَ روبرو آرگ بہ بیت ءُ یک مناسب ایں مدت ءِ Trail ءِ بہ بیت یا آں یکہ دیگ بہ بیت۔
مرگ ءِ سزا (سزائے موت):
ایران ءِ بلوچ علاقہ آنی تہا بازیں سالاں چے مرگِ سزا پہ نشہی ازباب ءِ سمگلنگ، سلاہ بندیں لُٹ ءُ پل کنوک، شرپسند ءُ اغوا کنوکاں دیگ بوتہ۔


سال 2006 ء تہا بلوچ ایں سزا داتگیں مردمانی تعداد ڈرمائی انداز زیات بوتہ۔
سال 2005 ء انسانی حقانی میان استمانی گل ءَ اے سزا داتگیں مردمانی اعداد جم کتنت۔ ایران تہا 94 مردم سزا بوتنت چے آہاں شش مردم بلوچ ات انت۔ جنوری ءُ فروری 2006 ءَ چے تسکی واقعہ ءَ پیش ءَ میان استمانی گل ءَ نوٹ کت کہ چیار بلوچ آں سزا دیگ بوتہ۔
بلوچانی ختم کنگ ءِ گراف مئی 2006 ء پدا کہ حجتہ اسلام اے صوبہ ءِ جج مقرر بیثہ بُرزاشتہ ءُ خاصیں عدالتی نظام ءِ قائم بوتگ آپدا زیات بوت انت۔ سال 2006 ء گڈی سراداں کم چے کم 33 ءُ پنجاہ ءَ مردم سزا دیگ بوتہ۔ آنہانی کہ قومیت ءُ نسل معلوم کنگ نہ بوتہ بلے آں بلوچ بوت انت۔ ہماں جاگہ آں سزا دیگ بوتنت کہ اودا بلوچ آبادی زیات انت۔ گیشترت پہ نشئی ازباب ءِ اسمگلنگ، سلاہ بندیں شرپسندیں ءُ اغوا کاراں سزا دیگ بوتہ ۔۔۔ یک پرکارے ءِ تہا اے تعداد ءَ مردمانی سزا بوئگ باززیات انت۔ ایران تہا، بنی آدم حقانی گل ءَ پہ اے ممکن نہ اتت آں مردم کہ مشہد ءُ بر جند ءَ سزا دیگ بوتنت واقعی (راستی) سیستان بلوچستان ءِ بلوچ بوت انت۔ تی ہمے انٹرویو ءِ تہا حسین علی شہریاری آں چل مردمانی بابت گشیت کہ گوستغیں نُہہ (9) ماہ نیام ءَ سزا دیگ بوتنت۔
"آں کل ایں مردم کہ مرگ سزا دیگ بوتنت، یا تو آں قاتل (مردم کُشتت) پہ آنہی ءَ اسلام ءِ اسلام ءِ تہا مرگ ءِ سزا انت یا سالہ بندیں اغوا کار بوتنت کہ اسلام دراھیں فقہ آنی تہا ایشانی سزا موت ات"۔
مرگ سزا ایرانا تہا ۔۔۔ ایران تہا مہلوک ءَ خاصیں (حدود) ءِ جرمانی تہا مرگ سزا دیگ بیت۔
حدود ءِ جرم ءِ جساب ءَ سیریں مرد مانی زناکاری کنگ، زور زنا کنگ بے سریں مردم ءِ چار مرتبہ زنا کنگ ءُ اے جرمانی سرا پیش تر شزا بوئگ، سمی برا شراب نوش کنگ، بچہ بازی کنگ جاری براہروہدا سزا دیگ بیتہ غیر مسلم ایں مردین ءِ گوں مسلمان ایں زال ءِ سیرو آروس یادروگیں بہتان کہ پہ کس ءَ زنا یالوطی فعل ءِ تیگ بیتہ ءُ اے کلیں جرمانی تہا چار برا سزا بیثغابیت۔
ءُ مرگ سزا آنہاں ھم دات کنت کہ آں زمین سرا فساد جور دکنت اے اصطلاح آن مردماں پہ کار مرز بوت کنت کہ آں دہشتگردی ءُ پہ سالہ بندبہ بنت ءُ ترس و بیمانکی ودی کننت۔
ایشاں ابید آں مردمان ھم فساد فی الرض ءِ معنی نیام کائنت کہ آں دگانی سرامردمان لٹ و پل کننت یا اے پیمیں گل ءِ ممبر ءُ کمک کار بہ بنتکہ آں ایران ءِ انقلاب ءِ دژمن زانگ بنت ءُ اے حاطر اسلاہ بند بہ بنت آںہم محارب ءِ معنی دینت۔ دومی آرٹیکل تہا آں مردم کہ گل ءِ جوڑ کننت ءُ سلاہ بند بنت کہ ریاست ءِ سیکورٹی نقصان بہ دینت ہم محارب ءِ لسٹ تہا کاینت۔ بدیانتی ءِ حدود پینل کوڈ ءِ تہاذ کرنہ بیت۔ بلکہ بازیں دیگر قانود تہا آرگ بہ بنت۔ ایشاں مالی بددیانتی، غبن کنگ بار باریں نشی ازبار ءِ برآر ۔ بنک نوٹ ءِ چھاپ وغیرہ اوار اتت جج آں اے پیمیں کل ایں اختیار وواک حاصل انت کہ آں اے پیمیں معاملہ آں بہ گندت کہ اے موت سزا یا قید کنگ سزا ءِ حق داراتت۔ حدود ءِ جرم، حدا ءِ خلاف ءَ جرم زانگ بنت، ایشاں ہچ برامزنین ءُخاصیں سروک ہم جج ءِ سفارش گوں معاف کت نہ کنت۔ ہمے پیمیں تعزیر ءِ سزا انت بلکہ زناءُ بچہ بازی ءِ صورت ءَ اگہ دحول مہ بیت یا مردم ءِ وت اقرار کت تو جج ءَ اختیار انت کہ آں ملک ءِ مستریں رہنما چے معاف کنگ سفارش کنت یا آنہی ءَ سزا بہ دات۔


4.5۔ عذاوانی دیگ ءُ ناراستیں تحقیق بشمول سزائے موتِ جرمانی۔
انسانی حقانی میاں استمانی گل۔ موت ءِ سزا پہ انسان ءَ بے توقیری ءُ ظلم ءِ وڑا زانت ۂءُ گشیت کہ اے انسانی حقانی حلاف ورزی انت۔ میان استمانی حقانی ردا آنہانی سرا کہ الزام ءِ بہ بیت آنہاں گوں نہایت احتیاط ءُ آزادیں Trail موہ یک بہ بیت کہ وتی بے گناہی ءَ ثابت کننت۔
پدا انسانی حقانی کمیٹی ءَ گشت کہ موت ءِ سزا صرف خاصیں معاملہ آنی تہادیگ بیت ءُ صرف خاصیں وڑے ءَ گوں بازیں راستی آں Trail ءُ درائیں قانود ءُ اصول برجاہ دارگ بہ بنت ءُ آں پیمیں مقدمات ءِ باز راستیں اشکنگ ءِ بہ بیت۔
ایران تہا ناراستیں “Trail”:
ایرانی وتی عدالتی نظام ءِ تہا بازیں ناکامی آں آماچ انت کہ آن ناراستیں Trail ءِ سبب آن مقدمات ءِ تہا کہ رودا مردم مرگ ءِ سزا دیگ بیت۔ اے ناکامی ءِ سبب داں قانودی صلاح وسوج ءُ وتی مرض ءِ قانو دزانت (وکیل) عذا واذیت دیگ ءُ Trail چے پیشتر اناروائیں سلوک ہم آوار انت۔ ءُ گوں ظلم وز وائی آں اقرار کن ئینگ گواہ ءِ طور کارمر ز کنگ ءُ Trail ءِ طریقہ ءِ ناراست بوئگ آوار انت۔ جرم ثابت کنگ ءَ پہ ویل و عذاودیگ ءِ نظام ءُ ناروائیں سلوک ءَ گوں اقرار کن ئینگ ءُ دفاع کنوکیں گواہانی آرگ ھم شامل انت ءُ بچا اینوکیں قانود زانت ءِ بندی کنگ اگہ آں ناراستیں طریقہ آنی خلاف ءَ احتجاج کنت۔
ایران ءِ تہا دفاع کنوکیں قانود زانت آں صرف ہمے حق انت کہ آں تفتیش ءُ تحقیقءَ پدا کہ کس مکمل بوتہ۔ ءُ آنہانی سرا الزام ءُ جرم ءِ charge جنگ بوتہ۔ کہ قانود زانت ءِ سانٹری بوئگ ءَ ابید درائیں تحقیق و تفتیش ءِ بوئج، پردوئیں کہ آں عذا ءُ ویل ءُ ناروائیں سلوک کننت ءُ آنہاں چے زوری اقرار کنائینت۔ اسلامی پینل کوڈ اقرار کنگ ءَ پہ حدود ءُ پہ قصاص د ءِ جرم آں شرتریں ثبوت ءِ نیست۔ کہ خطرہ ءَ نہ گندنت کہ مجرم ءَ گوں ناروائیں طریقہ ءَ جرم منگ ءَ مجبور کنزہ بیتہ ناکہ آنہی ءَ اے اقرقر گوں آزادی ءَ کت۔ قانوزانت درائیں کاروائی تہا موجود بنت بلے آہناں آخرداں حبر کنگءِاجازت نیست انت۔ بازیں حساسیں معاملہ آنی تہاجج آں اے اختیار انت کہ آں وکیل ابیددرائیں کیس ءَ اشکنگ ءَ پدسزا بہ دینت۔ اگہ مجرم ءُ ملزم ءِ وتی مرضی ءِ قانو دزانت ءِ وکیل داشت نہ کنت تہ عدالت وت آنہی ءَ یک وکیل ءِ دات۔
UNءِ فروری 2003 ءَ رپورٹ ردا، صلاح وسوج دیگ ءَ ربیدگ نویگ سبب ءَ بازیں راستیں طریقہ مکمل بوت نہ کننت۔ اے گروپ ءَ نوٹ کت کہ بازیں عام ایں قانود قیدی (بندی) آں صلاح و سوج ءِ قانود راہ ءِ معلوم داری ہم نیست انت ءُ آں ریاست ءَ چے اے پیمیں کمک ءِ سوال ہم نہ کننت۔


سیاسی بندی آں وتی مرضی ءِ قانود زانت (وکیل) باز ویل و مشکل انت کہ آں قانود زانت آں ریاست ءَ چے ترس بیمنائی ءِ اندیشہ انت۔
میان استمانی راستیں Trail ءِ قانود عام ایں مہلوک ءَ دہ کیس ءِ کارائی اشکنگ ءِ حق دات۔ ءُ اے قانود ءُ عدالت ہر دورمرد ماں دیگ ءِ ذمہ دار انت۔ ایران ءِ تہاجج عوامی Trail انکار ہم کت کاں۔ اگہ آں معاملہ "اخلاقی" حدانی تہا کیت۔ قانود زانت داں وتی موکل ءِ رسائی کنگ ھم جج ءِ اجازت گیرت ءُ اگہ اے مقدمہ نیشنل سیکورٹی یا بدیانتی ءِ بیت، تہ انقلابی عدالتانی تہاکل ایں Trail بندیں جاگہہ آں بنت ءُ آں قانودی کاروائی اکثر ءَ سمری (خلاصہ انت)
گواہی قانود ایران تہا آئین حوالانی سرابنیات ایرانت کہ وتارا بے گناہ ثابت بہ کنت۔ بلے ایرانی عدالتانی تہا اے پیمیں حق پیم چوں باز کم دیگ بیت۔ کہ اودا اقرار کنگ ءِ باز اہمیت انت۔
ایران تہاز انت کاریں، آزادیں ءُ غیر جانب داریں عدالت نیست انت کہ اوذا بنیاتی ڈھانچہ جوڑ نہ بوت چے آ کہ ریاست ءِ بازیں بہرا، اوذا تفتیش کنوک، عدالتی کارروائی کنوک ءُ جج آئی اختیار ءُ زور جدا جدا نہ انت۔ بلے اے وہداں کہ اے بیسر لکھثرہ بیغ انت ایران تہار استیں عدالتی ہچ جاگہ ءَ کارنہ کنگ انت کم چے کم بازیں شہراں دیر میتگاں دام روشی دہ، جج ءُ تحقیق کنوک، ءُ الزام دیوک یکیں مردم انت ءُ ہما مردم سزا ہم دات غیر جانب داریں شنوائی ناممکن انت انسانی حقانی میان استمانی گل بروبری ءَ آں رپورٹاں گرگ انت کہ Summary Trail ءِ بابت انت خاص کر انقلابی عدالتانی اگا صوبہ آنی تہا۔۔ کہ سیستان بلوچستان اودا آوارانت۔ کہ اوداوتی دفاع کنوک آں یکیں جج ءِ دیما آرگ بیت کہ آں گنڈیں جست و پرس ءِ کنت کہ اودا قانود زات (وکیل) سانڑی نہ انت ءُ وہ پدا آں سزا ءِ لکھیت۔ فروری 2007 ءِ بس ءِ تہا بم تراک ءَ چے پنچ روچ پدوا کداراں نصراللہ شانباز زئی ءِ سزا دیگ ءِ جارجتہ آں ساعت ءِ اندرچے بم تراک ءَ پد گرگ بوتہ ءُ آنہی ءَ ہماں جاگہ پاہو دیگ بوتہ کہ ہمودا بم تراک بوت۔ آنہی ءَ انقلابی عدالتاں ٹیلی ویژن سرا اقرار کنگ ءَ پدا کہ یک روش ءِ پداچے بم تراک نشر بوتہ مرگ ءِ سزا دیگ بوتہ۔ آنہی مرد مانی گشگ ءِ سزا دیگ بوتہ کہ آنہی ءَ ھماں بس ءِ نیام ءَ بم تراک کت کہ ہموذا ایرانی انقلابی کارڈ مردم موجود اتنت۔ آنہی سرا الزام اے کہ آنہی ءَ دو ملکی مردم کشتنت، بنک لٹ ات۔ آنہی پاہودیگ ءِ عکس انٹرنیٹ سرا گندگ بہ بیت۔ یک جا گہہ کہ آنہی ءَ پونز، گردن ‎ءِ چیاریں نیامگ برگ بوتک، راستیں چم ءِ سرا ٹپ صاف صافیکا گندگ بیت وتی اقرار ءِ تہاں آں بار بار گشیت کہ آنہی ءَ سے ماہ ءَ پیش تر جنداللہ تہا آواری کت۔۔ بلوچ ذریعہ گشنت کہ آں ہمے وہداں کہ وتی موبائل فون ءَ گول بس ءِ عکس ءِ گرگ ات۔ بندی کنگ بوتہ۔ آنہی ءِ کیس ءِ Trail ءِ دومی ہچ پیمیں تفصیل موجود ءُ دستیاب نہ انت۔ بلے بلوچی ذرائع ‏گشنت کہ اے پیمیں کار گوں بلوچ آں روز روز ینی کار انت ۔۔ باز دیگر گپتگیں بلوچاں داں قانو دزانت (وکیل) آں رسائی نیست انت۔ اے صاف زانگ نہ بیت کہ آنہی ءَ سیکورٹی جرائم ءِ خاصیں عدالتاں سزا دات، بلکہ ہمے زانگ ءَ معلوم بیت۔



ایران ءِ قانود ءِ رداکل ایں مرگ سزا بیوکیں مردماں سپریم کورٹ ءَ اپیل کنگ ءِ حق انت ءُ چے سپریم کورٹ تفتیش کنگ بیت کہ آں مجرم ایں شود شود پیسرا سزا ءِ سراعمل نہ بیت۔ اے رفتار ءَ کہ نصر اللہ شابنازئی ءَ موت ءِ سزا دیگ بوتہ، ءُ آنہی جان سرا ٹپ آنی نشان ءُ ٹیلی ویژن سر آنہی ءِ اقرار کنگ ایران ءِ عدالتی نظام بارپغا شکی کننت۔
اگاں چہ آنہی قانود زانت (وکیل) ءِ بوت ءُ اے شک ءِ ہم

کم تر نہ بوتہ۔ اے سہرا ءُ پدر بیت کہ آنہی ءَ اوار کنائینگ ءَ پہ بازینا عذو وئیل دات اَنت۔ آنہی اوار کنگ ءَ پدا نصراللہ اے موہ نہ دات انت کہ آں وتی بے گناہی بابت ماں سپریم کورٹ ءَ سزا ءِ حلاف ءَ اپیل ءِ بہ کنت۔
ایران ءِ قانود ردا وتی بےگناہی پدر کنگ ءُ اہیل کنگ پہ سزا دئیگ ءَ پد بیست روچ اَست اَنت ءُ سپریم کورٹ ہم کل ایں گواہی ءُ ثبور آں بچاریت۔ اگہ زلوری بی ت تو سپریم کورٹ کیس دوارہ چارگ ءِ ہم گُشت کنت جوکہ ایران ءِ قانود ءَ سانٹری ءُ وجودانت یک بلوچ ءِ سید قمبززئی 27 مئی 2007 ءَ ماں زاہدان ءَ پا ہودئیگ بوتہ، آنہی ءَ 17 سال ءِ عمر ءِ تہا مرگ ءِ سزا دئیگ بوتہ ءُ شش دیگہ بلوچ ہم آوار بوت انت کہ نام انت۔ جاویدیزوئی، عبدالبق قہارزئی، ہوشانک شاہنواز زئی، یحي سہراب زئی، علی رضا بروھی۔
مارچ 2007 ءِ تہامیان استمانی منع کنگ باوجود کہ چکانی سرامقدم جوڑ نہ بنت …… آں اطلاع و معلومات ءَ میان استمانی انسانی حقانی گل ءَ دئیگ بونٹ کہ ہفت چک اے حاطرہ گِرگ بوتنت کہ آنہانی لوگ مرد ماں گوں ہم تراک کنوکاں نزیکی ءُ سیادی انت۔
میڈیا رپورٹ ءِ رداسید قمبر زئی ءُد گہ شش مردماں ریاستی ٹیلیویژن سرا اوار کُت ءُ بازین دگہ جرمانی ہم اوار کُت کہ سیستان بلوچستان ءِ تہا بوتنت چوکہ کارانی دوزگ ءُ گورنر جنرل ءِ دفتر کراہم تراک کنگ آوار اَت اے اقرار ءِ تہا جِندَاللہ ءِ تعلق گوں اے جرم آں شوندئيگ بوتہ …… ءُ بس ءِ سرا حملہ ءِ ھم اقرار کُت بازیں رپورٹر گُشنت کہ آں مردماں کہ اِقرار کُت آنہا اقرار کنائینک ءَ پہ باز عذاوئیل دات انت ءُ آنہانی دست پاد پُرشتگ بوت اَنت سُہر گر میں آس ءَ دست دئیگ ءُ جان ءُ گوان ءَ گوں بجلی ءِ مشین آں ٹنگ کنگ شامل انت۔ ایران ءِ ریاستی ٹیلویژن ءِ رداسید قمبر ءِ کیس آں مردمانی 11 مارچ 2007 ءِ گرگ بوت ءُ آنہی Trail ءَ مہماں مردانی لوگی آں ہم دست کہ آں بم تراک ءِ تہا مُرتنت۔
آنہی سرامردمانی کُشگ بم تراک کنگ ءِ ءُدیم 2006 ءَ گورنر جنرل ءِ دفتر ءِ نزیک ءَ بم تراک کنگ ءِ ءُ مردم آں اغوا کنت ءُ پاکستان ءَ برگ ءِ الزام بوتنت….. آنہی ءَ داں وکیل ءِ رسائی دئیگ نہ بوتہ۔ اے وہداں اگست 2007 ءَ داں دومی پنچ مردماں ھم مرگ ودارانت ءُ آنہاں پہ ویت لوگی مردم ءُ وکیلاں رسائی نہ بوتنت۔

راستیں پوچھ گُچھ(Trail) ءِ کسان ایں حد:-
UN ءِ جان رکھینگ ءِ ضمانت پہ آنہاں کہ سزا مرت دئیگ بیت گُشیت کہ ریاست آں بائید اِنت اے پیمیں عدالتی کارروائی بہ بنت کہ مردماں آخری پیسلہ ءَ پیش تر ادرائیں قانودی حق دئیگ بہ بنت کم چہ کم آں کہ آرٹیکل 14 ءِ تہادرج انت ءُ ICCPR ءِ قانود ءَ اے پیم اَوارانت۔
راستیں سرکاری ءِTrail چہ آزاتیں عدالتاں پیش تر:-
(ICCPR) ءِ آرٹیکل 14 ءِ تہا موجود است کہ یکے راستیں سرکاری راستیں تفتیش ءُ تحقیق ءِ بئیگ لوٹیت ءُ بے مٹیں، غیر جانب دارین قانود ءُ عدالت ءِ احوال نمبر 5 ءِ تہا گُشنت کہ اے پیمیں آزاتیں عدلیہ ءِ بہ بیت کہ آنہی ءِ پیسلہ آنی سراسرکار ءُ ریاست اثر انداز مہ بنت۔
اے احوالانی تہادرج انت کہ پریکین ءَ حق انت کہ آئی ءِ داتگیں زاوبندائی ڈولا کاروائی بہ بیت۔
میان استمانی معیار آرٹیکل 14 آوار کنک ءَ پد (ICCPR) لوٹیت، (Public Hearing) حق عام طور دئیگ بہ بیت۔ ءُ اے حق زندگ بیت صرف حاصیں حالت ءِ تہا …… بروبری ءِ اصول، عدالت ءُ سرکار ہر دوئیں پہ میاں استمانی قانو دردالازم والمی انت۔
داں قانو وزانت ءِ رسائی ءُ وتی دفاع کنگ ءِ حق :-
(ICCPR) ءِ رئیکل 14 گُشیت ہرپیمیں جُرم ءِ الزام دئیگ ءَ پد ہریکین ءَ کم ءَ چہ کم اے بروبریں حق دئیگ بہ بیت۔ مناسب وقت کہ آں وتی پہریزگ ءِ تیار ئے کنت ءُ صلاہ ءُ سوج کنگ ءِ وتی مرضی ءِ وکیل گوں …… ملزم ءِ اے حق کہ آنہی ءَ وکیل ءِ دئیگ بہ بیت اودا کہ آنہی سرا الزام پیسرا جنگ بوتہ …… احوال نمبر 6 آں مردم آنی سرا سخت ایں الزام اَست انت آنہاں قابل ایں ءُ زانت کاریں وکیل دئیگ بہ بیت جرم ءِ نوعیت گندگ ءَ گوں …… کہ آں چہ وتی موقل ءَ زر (فیس) نہ لوٹیت اگہ ملزم آنہی خدمات پہ فیس دات نہ کُت۔
اپیل کنگ حق:- (ICCPR) ءِ آرٹیکل 14 (5) گُشیت "مردم آں داتگیں سزا ءِ سرا عمل کنگ پیش آنہی ءَ یک بُرزتریں عدالت ءِ تہا اپیل کنگ ءِ حق دئیگ المی اِنت"
اے حق یکیں مردم ءِ وتی اقرار کنگ ءِ گوں بائید ختم مہ بیت۔ UN ءِ حفاظت ءُ قانود پہ آنہاں کہ سزا ءِ مرگ ءِ دیم پہ دیم اِنت۔ آنہاں اے سہولت دات کہ اے سزا ءِ سرا ھما وھداں عمل کنگ بہ بیت کہ آں ہچ بر ہچ پیمیں شک ءِ باقی مہ بیت۔ آرٹیکل 7 ءِ (ICCPR) ءِ رداکس ءَ دوعذا ءُ وئیل، غیر انسانی سلوک ءُ دئیگ مہ بیت، ءُکس ءَ دہ داہ دیر بندی کنگ، چہ لوگی مردم ءَ دیر دارگ یا قانود زانت ءِ دیر دارگ مہ بیت۔
UN ءِ انسانی حقانی کمیشن ءِ گشگ انت، داں دیر مردماں بندی کنگ عذا وئیل انت ءُ ظلم انت، غیر انسانی اور بے قدریں سلوک ھم عذا و ءُ سیل ءِ بیرا کائینت۔


ICCPR ءَ آرٹیکل 6 (2) ہم اے گپ ءَ زوردات کہ مرگ سزا محض حاصیں جاورانی تہادئیگ بہ بیت ءُ اے گپ UN ءِ میان رُستمانی قانود ءِ تہاہم موجود ءُ سانٹری اَنت۔
(Recommendation) صلاہ ءُ سوج (ہدایات):-
ایران ءِ واکداراں پہ ……
مرگِ سزا دئیگ وہداں
O. commute all death Sentences
O. or a morotaiun on executions
O۔ ایران ءِ تہا کل ایں قانو ءُ آئین دواراگندک بہ بنت کہ وخت ریاست ءِ یا مگ ءَ چے یک سزا داتگیں مردم ءِ کُشگ بہ بیت۔
O۔ ایران ءِ آئین دوارہ گندگ لوٹیت کہ وہدے عدالت یکین ءِ سرا جرم ءِ الزام بہ جنت تو آنہی معاف کنگ یا (ICCPR) ءِ آرٹیکل 6 (4) رداوخت دئیگ بہ بیت کہ آں وتارے بے گنداہ ثابت کُت۔
O۔ قانود ءُ قانود سرا عمل کنگ وہداں یقین کنگی بیت کہ کسان سالیں 18 سال ءِ کم تریں مردمانی سرجرمِ جنگ مہ بیت کہ آں وہداں آنہی چے ہچیں ڈوہ ءِ بیت ءُ کدی ہم آنہاں مرگِ سزا یا پاہودئیگ مہ بیت۔
عذا ءُ وئیل دیگ یا ناورائیں سلوک کنگ:-
اے زُوت زوت کنگ لوٹیت کہ ایران ءِ تہا کس ءَ دہ عذا ءُ ویل ءُ ناروائیں بذیں سلوک کنگ مہ بیت ءُ نادراھیں وھدے ءَ تاں بندی کنگ بیت کہ اے ھم وئیل اِنت۔
O۔ اگاں کسی سرا تفتیش ءُ تحقیق و ہداں عذا ووئیل دئیگ بوتنت تہ ذمہداریں آفسیراں اے جرم ءِ سزا دئیگ بہ بیت ءُ آں مردم ءَ کہ عذا ودئیگ بیت مکمل (پیلویں) حق بہ رسیت۔
O۔ ٹیلیویژن سراپہ زور وز ورا کی ءَ منیتگیں "اقرار" ہم انسانی حقانی حلاف اِنت۔
حفاظت دئیگ وہدان:-
O۔ ملک ءِ مردماں حفاظت ءُ رکھینگ وہداں حاص کر بلوچ علاقہ آں یقینی کنگ بہبیت کہ انسانی حقانی حلاف ورزی، کہ بازینا گرگ، بندی کنگ، عذاوئیل دئیگ ءُ دومی بازیں سلوک چوکہ زور وزبردستی گارکنگ، عدالتاں چے درادرا سزا دئیگ یا کُشگ یا دومی غیر قانودی کُشگ اَوار اَنت۔

پایان